Το Πανδιδακτήριο της Κωνσταντινουπόλεως

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία διατήρησε και ανανέωσε τον κλασσικό πολιτισμό, με θαυμαστή προσαρμοστικότητα στο δύσκολο περιβάλλον του Μεσαίωνα. Ένας τομέας στον οποίον το Βυζάντιο υπερείχε σαρωτικά έναντι των άλλων χριστιανικών κρατών, ήταν η παιδεία. Οι κάτοικοι της αυτοκρατορίας είχαν υψηλό για την εποχή εκείνη μορφωτικό επίπεδο. Υπήρχαν σχολεία ακόμη και σε χωριά, ενώ οι πόλεις φιλοξενούσαν διάφορα ανώτερα εκπαιδευτήρια. Το εκπαιδευτικό σύστημα ελεγχόταν είτε από εκκλησιαστικά ιδρύματα (μοναστήρια) είτε από την κοσμική εξουσία, η δε μορφωτική βάση των μαθητών ήταν αφ’ ενός τα ιερά κείμενα (Βίβλος, Ψαλτήρι, βίοι Αγίων) και αφ’ ετέρου η αρχαιοελληνική γραμματεία, με τον Όμηρο και τον Αίσωπο να αποτελούν τον άξονα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Χαρακτηριστικό είναι το γνωστό καταγεγραμμένο περιστατικό με την ερωμένη του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Μονομάχου, τον Ενδέκατο Αιώνα, το οποίο αποκαλύπτει ότι οι πάντες, στην αγορά της Κωνσταντινούπολης, γνώριζαν και απήγγελλαν από στήθους την Ιλιάδα.