Δημήτρης Νανόπουλος: «Είμαι πνευματικός αντιεξουσιαστής»

 

«Ο πατέρας μου έλεγε να αποφεύγεις τους ανθρώπους που δεν πίνουν και δεν έχουν χιούμορ, δεν αυτοσαρκάζονται, και είχε δίκιο», μου λέει ο Δημήτρης Νανόπουλος. Βρισκόμαστε σε ένα παραλιακό καφέ, στην όμορφη παλιά πόλη του Λιντάου της Γερμανίας, με τη λίμνη Κωνσταντία να λικνίζεται στο φόντο. Αφορμή γι’ αυτή τη συνάντηση είναι το 68ο Συνέδριο Lindau Nobel Laureate Meetings, στο οποίο είναι προσκεκλημένος ως επιστήμονας και πρόεδρος της επιτροπής του Ιδρύματος Ωνάση, που επιλέγει τους νεαρούς Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν. «Ένας από τους λόγους που οι Έλληνες διαπρέπουν στο εξωτερικό είναι αφενός ότι έχουν το μυαλό και αφετέρου ότι βρίσκουν ένα περιβάλλον που έχει πειθαρχία και μεγαλουργούν. Φαντασία, διαίσθηση και ενόραση είναι σπουδαία χαρακτηριστικά. Και οι Έλληνες τα έχουμε αυτά», λέει κατηγορηματικά. 

Έχει και ο ίδιος διακριθεί στα «ξένα», ως καθηγητής και ερευνητής, στο CERN, στην Ecole Normale Superieure στο Παρίσι, στο Χάρβαρντ, στο Πανεπιστήμιο του Τέξας Α&Μ, στο Κέντρο Αστροσωματιδιακής Φυσικής στο Χιούστον. Ο λόγος του είναι ζωηρός, χειμαρρώδης, ο ίδιος εκφραστικός συζητητής, με πλούτο γνώσεων και εύρος απόψεων, αλλά και χιούμορ.

Αν στη διάρκεια μιας εκδρομής σταματούσατε στο καφενείο ενός χωριού και σας ρωτούσαν οι ντόπιοι «ποιος είσαι εσύ, ξένε, τι δουλειά κάνεις;», τι θα λέγατε για τον εαυτό σας;

Θα έλεγα ότι ασχολούμαι με την επιστήμη, είμαι φυσικός και προσπαθώ να καταλάβω τι γίνεται γύρω μου όσο το δυνατόν καλύτερα. Ζούμε στη χρυσή εποχή της κοσμολογίας και της φυσικής των υψηλών ενεργειών, καταλαβαίνουμε απίστευτα πράγματα στη φυσική, τα οποία δεν είναι για φιγούρα, αλλά πρέπει να μας αλλάξουν όσα πιστεύουμε για τον κόσμο. Γιατί η φυσική και οι φυσικοί δεν είναι ένα κλειστό σύστημα που τα λέμε μεταξύ μας και τα ακούμε μεταξύ μας, πάμε να απαντήσουμε στα προαιώνια ερωτήματα, το πώς έγινε το σύμπαν, κ.λπ. Αν ξέρω πώς έγινε το σύμπαν, ότι ήταν αυτοδημιουργία του σύμπαντος από το κβαντικό κενό, τότε νομίζω μας αλλάζει το πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε σε αυτόν τον κόσμο. Τώρα θα είχαν γλαρώσει οι παππούδες… και θα με έβγαζαν πνευματικό αντιεξουσιαστή. Ωραίο δεν είναι για τίτλος;

Θεωρείτε τον εαυτό σας επιτυχημένο άνθρωπο;

Δεν ξέρω τι σημαίνει επιτυχημένος άνθρωπος. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που μπόρεσα και βρήκα από πολύ νωρίς τι μου άρεσε να κάνω και νομίζω κάπως το έκανα καλά και βρήκα έναν σκοπό στη ζωή μου. Πιστεύω ότι η όλη δυστυχία στον άνθρωπο είναι η έλλειψη σκοπού και η έλλειψη σωματικής ευτυχίας, σεξ. Από μικρός κατάλαβα ότι δεν υπάρχει πιο φυσιολογικό πράγμα από αυτό, σε γεμίζει, σε βοηθάει, σου βγάζει τα κόμπλεξ. Ξέρω ότι είμαι γεμάτος, δεν σκέφτομαι με όρους επιτυχίας. Και κανένας να μη με ήξερε, πάλι ευτυχισμένος θα ήμουν. Δεν θέλω να με ξέρουν επειδή με βλέπουν στην τηλεόραση, θέλω να ξέρουν ποιος είμαι και τι έχω κάνει. Προσπαθώ, μέχρι να γίνω πρωτόνια και νετρόνια, να δουλεύω.

Στη ζωή σας είστε ευτυχισμένος;

Είμαι απόλυτα αφοσιωμένος στη δουλειά μου, αλλά από την άλλη περνάω και καλά. Αγαπώ τον κινηματογράφο. Έλεγα μικρότερος ότι, αν αποτύγχανα στη δουλειά μου, σίγουρα θα γινόμουν κριτικός κινηματογράφου. Λατρεύω τον κινηματογράφο και λέω κάποιες φορές ότι ίσως με έχει επηρεάσει περισσότερο ο Φελίνι παρά ο Αϊνστάιν. Από μικρός είχα μια εσωτερική εντύπωση ότι θα πεθάνω γρήγορα. Δεν στηριζόταν πουθενά, αλλά με ώθησε να κάνω καλή εκμετάλλευση του χρόνου. Ο χειρότερος εχθρός μου είναι να μου παίρνουν τον χρόνο και μετά να κάνω πράγματα γρήγορα. Ήθελα να αφήσω κάτι, έλεγα να μη γίνω άχθος αρούρης, βάρος της γης. Επηρεάστηκα και από τον Καμί, που έλεγε ότι το να δημιουργείς είναι σαν να ζεις δύο φορές. Δεν υπάρχει μέρα που να βαριέμαι. Είναι μία η ζωή και είναι κρίμα. Εγώ είμαι αισιόδοξος, γιατί από μικρό παιδί δεν μπορούσα να καταλάβω τι κερδίζεις με το να είσαι απαισιόδοξος. Ότι θα πεθάνουμε το ξέρουμε, άρα να αυτοκτονήσουμε; Αν όμως είναι να ζήσεις, ζήσε, κάνε κάτι και ευχαριστήσου το, μην αφήνεις τη ζωή να περνάει. Χαίρομαι να είμαι με φίλους, μου αρέσει το καλό φαγητό, θα πάω μακριά για να φάω καλά, μου αρέσει το ποτό.

Είστε πολύ κοντά στην απεραντοσύνη του σύμπαντος. Τι συναισθήματα σας δημιουργεί;

Κάθε μέρα νιώθεις την ασημαντότητά σου. Αν θέλει κανείς να ταπεινώσει έναν εγωιστή, να τον φέρει να παρατηρήσει το σύμπαν. Από την άλλη, όμως, ενώ δεν είμαστε τίποτα, φτάσαμε στον 21ο αιώνα να καταλαβαίνουμε την αρχή του σύμπαντος. Είμαστε χωροχρονικά ένα μπλιπ στο σύμπαν, ένα τίποτα, και αυτό το τίποτα έχει κάνει όλο αυτό. Άρα, από τη μια μεριά καταλαβαίνεις το μέγεθος της ασημαντότητάς σου και από την άλλη καταλαβαίνεις το μέγεθος της μεγαλοσύνης του ανθρώπινου γένους. Και βέβαια, αν η ζωή είναι από εδώ έως εκεί, ένα μπλιπ στο σύμπαν, δεν πρέπει να τη ζούμε όσο μπορούμε καλύτερα, πιο ελεύθερα; Αυτό δεν είναι μεγάλη προσφορά της επιστήμης, πέρα από τις πρακτικές εφαρμογές της;

Γι’ αυτό ο επιστήμονας έχει ευθύνη να βγει από την απομόνωση του εργαστηρίου;

Μεγάλη ευθύνη, και εγώ το κάνω προσωπικά, το ίδιο και οι μέντορές μου, πολύ σπουδαίοι επιστήμονες, γιατί θεωρούσαν ότι είναι δώρον άδωρον να καθόμαστε να κάνουμε μόνοι μας αναλύσεις στο εργαστήριο. Όλα αυτά πρέπει να βγαίνουν στον κόσμο, δεν είμαστε ιερατείο. Ο κόσμος θα καταλάβει και, αν ο κόσμος καταλάβει, θα ανέβει το πνευματικό επίπεδο και θα έχουμε μια άλλου είδους ζωή.

Οι νέοι επιστήμονες το βλέπουν αυτό;

Πιστεύω ότι υπάρχουν απίστευτα έξυπνοι νέοι άνθρωποι. Αυτό που λίγο με τρομάζει είναι ότι στη δική μου γενιά είχαμε όνειρο. Δεν το βλέπω τώρα. Και δεν είναι η κρίση, κι εμείς περάσαμε δύσκολα, αλλά υπήρχε τέτοιο κίνητρο, ένιωθα ότι έπιανα την πέτρα και την έλιωνα. Έκανα πολύ καλά που έφυγα, γιατί θα είχα χαθεί.

Brain drain λοιπόν. Τι σκέφτεστε για τους νέους επιστήμονες;

Ένα πράγμα που πρέπει η δική μου γενιά να δώσει πίσω στους νέους ανθρώπους είναι να ξαναονειρευτούν. Αν τους πάρουμε το όνειρο, τους πήραμε τη ζωή.

Οι νέοι επιστήμονες έχουν ευθύνη μόνο απέναντι στη χώρα τους ή και απέναντι στην ανθρωπότητα;

Είναι πολίτες του κόσμου. Η παγκοσμιοποίηση είναι πραγματικότητα. Οι νέοι επιστήμονες συναγωνίζονται με όλους και προσφέρουν σε όλους. Οι νεοελληνικές τζάμπα μαγκιές του είδους εμείς είμαστε πιο έξυπνοι… Την τύφλα μας είμαστε, είμαστε προφανώς έξυπνοι, αλλά δεν μπορούμε να κοροϊδέψουμε τους άλλους.

Πρέπει να απαιτούμε από τους νέους επιστήμονες να μένουν στην Ελλάδα ή να τους ενθαρρύνουμε να φεύγουν επειδή με τις επιτυχίες τους θα προοδεύσει η ανθρωπότητα;

Αν τους έχουν πάρει στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια, γιατί να μην πάνε; Για μένα η Ελλάδα δεν είναι η Ελλάδα των γεωγραφικών συνόρων, η Ελλάδα είναι παντού. Και σε αυτούς που ρωτάνε τότε τι θα γίνει με την Ελλάδα, η απάντηση είναι ότι, όταν οι άνθρωποι και οι κυβερνήσεις στην Ελλάδα σοβαρευτούν και μάθουν να χρησιμοποιούν τη χρυσή ευκαιρία που είναι οι Έλληνες του εξωτερικού, θα δείτε πόσο μπροστά θα πάμε, και τότε θα πουν τι καλά που έφυγαν όλοι αυτοί.

Το μέλλον της επιστήμης, λοιπόν, είναι υπερεθνικό;

Ε, βέβαια! Πέρα από τη φυσική αυτή καθαυτή, πάντα μου άρεσε επίσης ότι οι νόμοι της ισχύουν σε όλο το σύμπαν. Επίσης, η επιστήμη δεν είναι δημοκρατική, δεν κάνουμε δημοψήφισμα στους φυσικούς νόμους και, από τη στιγμή που έχουν διαπιστωθεί από κάποιον, δεν χρειάζεται να συμφωνήσουν και οι υπόλοιποι. Αυτό λέω και στους νέους, να μην το βάζουν κάτω εύκολα. Μπορεί να λοιδορηθούν, αλλά ο Φάινμαν έλεγε ότι, αν αυτό που λες το καταλαβαίνουν αμέσως, δεν είναι μεγάλο.

Το μέλλον είναι στη Γη ή στα άστρα;

Η Γη έχει τελειώσει, δεν μας χωράει πια και δεν θα μας χωρέσει ποτέ. Όσο νωρίτερα το καταλάβουμε, τόσο καλύτερα. Ήδη ο σχεδιασμός είναι έως το 2030 να πραγματοποιηθούν επανδρωμένες αποστολές στον Άρη. Σε κάποιες δεκαετίες θα έχουμε φεγγαρόπαιδα. Πρέπει να το καταλάβουμε, ώστε να μη γίνουμε σαν φυλές απομονωμένες, που κυκλοφορούν ακόμα σε κάποια παρθένα μέρη που δεν τα έχει αγγίξει η πρόοδος.

Αν η επιστημονική φαντασία είναι εδώ, ποια είναι η νέα επιστημονική φαντασία;

Σίγουρα θα βρούμε κάτι, την επικοινωνία με άλλους γαλαξίες.

Βρισκόμαστε εδώ στο Λιντάου εν μέσω δεκάδων νομπελιστών. Σκέφτεστε το Νόμπελ;

Είναι ένα βραβείο. Δεν το λέω με ψευτομετριοφροσύνη, καλό είναι να έρθει, αλλά δεν θα πεθάνουμε κιόλας αν δεν έρθει. Δεν ξυπνάω το πρωί και σκέφτομαι πώς θα γίνει να πάρω το Νόμπελ. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να κάνω καλή δουλειά όσο μπορώ, να έχω βάλει κι εγώ το λιθαράκι μου και να έχω επηρεάσει την εποχή μου στον χώρο στον οποίο δουλεύω. 


(Διετέλεσε ερευνητής στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών Ευρώπης (CERN) στη Γενεύη της Ελβετίας και επί σειρά ετών ανήκε στο ανώτερο ερευνητικό προσωπικό του Κέντρου. Διετέλεσε ερευνητής στην École Normale Supérieure (στο Παρίσι) και στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ των ΗΠΑ. Το 1989 εξελέγη καθηγητής στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Τέξας A&M, College Station, όπου από το 1992 είναι διακεκριμένος καθηγητής και όπου από το 2002 κατέχει την έδρα Mitchell/Heep της Φυσικής Υψηλών Ενεργειών. Είναι διευθυντής του Κέντρου Αστροσωματιδιακής Φυσικής του Κέντρου Προχωρημένων Ερευνών (HARC), στο Χιούστον, Τέξας, όπου διευθύνει ερευνητικό τμήμα του World Laboratory, που εδρεύει στη Λωζάνη. Το κύριο ερευνητικό του έργο ανήκει στο πεδίο της σωματιδιακής φυσικής (ή φυσική υψηλών ενεργειών) και της κοσμολογίας, ενώ στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα ανήκουν και η δημιουργία μιας ενοποιημένης θεωρίας όλων των δυνάμεων της φύσης, η θεωρία του Παντός, η υπερσυμμετρία, η υπερβαρύτητα, οι θεωρίες υπερχορδών και η βιοφυσική. Έχει συγγράψει πάνω από 680 πρωτότυπες εργασίες, όλες δημοσιευμένες σε περιοδικά με κριτές και υψηλό παράγοντα επιρροής, συμπεριλαμβανομένων 15 βιβλίων)

ΠΗΓΗ: http://www.anixneuseis.gr/?p=196996