Η γη που μνημονεύει ο Ομηρος

 

Και ξαφνικά στην κορυφή ενός χθαμαλού λόφου κατάφυτου με ελιές, από όπου αγναντεύει κανείς τον όρμο του Ναυαρίνου και το Ιόνιο, προβάλλει ένα μνημειώδες μυκηναϊκό συγκρότημα, λιτό, ορθογώνιο, μεγαλοπρεπές, πλαισιωμένο από κυβερνητικά κτίρια, δρόμους, πλατείες. Είναι ένα απλόχωρο διοικητικό κέντρο, στο οποίο εισέρχεται κανείς μέσα από μια επιβλητική πύλη. Εξω από αυτήν ορθώνονται τα σπίτια και τα εργαστήρια της αρχαίας πόλης. Κυκλώπεια αρχιτεκτονική, εντυπωσιακές τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ανακτόρου, άρτια οικιστική οργάνωση, προηγμένες αστικές υποδομές.

Το σπουδαίο μυκηναϊκό κέντρο, που περνάει στη φάση της αναστήλωσης, δεν θα υπήρχε σημειωμένο στον σύγχρονο χάρτη εάν η σκαπάνη του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Μιζούρι, στο Σεντ Λούις, Μιχάλη Κοσμόπουλου, δεν το έφερνε στο φως.

Είναι εικόνες από την αναπαράσταση της αρχαίας Ικλαινας, αυτού του σπουδαίου μυκηναϊκού κέντρου που δεν θα υπήρχε σημειωμένο στον σύγχρονο χάρτη αν η σκαπάνη του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Μιζούρι στο Σεντ Λούις, Μιχάλη Κοσμόπουλου, δεν το έφερνε στο φως. Η πρώτη φάση της ανασκαφής, που αποκάλυψε την πιο πρώιμη πινακίδα Γραμμικής Β και ευρήματα τα οποία φωτίζουν τον τρόπο δημιουργίας του πρώτου ομοσπονδιακού κράτους στον δυτικό κόσμο, έχει ολοκληρωθεί και το όλο έργο περνά πλέον «στη φάση της αναστήλωσης του ανακτόρου και των λοιπών κτισμάτων, και της μετατροπής του χώρου σε αρχαιολογικό πάρκο. Εκεί θα δημιουργηθούν δύο διαδρομές, μία μέσα από την περίφραξη και μία υπερυψωμένη έξω από αυτήν, ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να δουν τον χώρο και όταν αυτός είναι κλειστός», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Κοσμόπουλος. Ο επισκέπτης θα μπορεί να γυρίσει πίσω στον χρόνο μέσω μιας εφαρμογής στο κινητό: στοχεύοντας σημεία της αναστηλωμένης πόλης θα έχει στην οθόνη του την εικόνα που αυτά είχαν περίπου 3.000 χρόνια πριν. «Η μελέτη της αναστήλωσης έχει ολοκληρωθεί, και αφού εγκριθούν οι σχετικές άδειες από το υπουργείο Πολιτισμού θα αρχίσουν οι διαδικασίες αναστήλωσης –μόλις εξευρεθούν οι αναγκαίοι πόροι–, ενώ παράλληλα θα συνεχιστεί η ανασκαφή», λέει ο κ. Κοσμόπουλος.

 
Περισσότερα από 2.000 σπαράγματα τοιχογραφιών βρέθηκαν στα δωμάτια του ανακτορικού συγκροτήματος, που φαίνεται ότι είχε πλούσια εικονογραφική διακόσμηση.

Είκοσι χρόνια ερευνών

Η Ικλαινα, ένα μυκηναϊκό κέντρο τόσο λαμπρό που αναφέρεται στην ομηρική Ιλιάδα 500 χρόνια μετά την καταστροφή του, ήκμασε παράλληλα με το Ανάκτορο του Νέστορα (1.500-1.250 π.Χ.). Η ανασκαφή, υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών και με χρηματοδότηση του Πανεπιστημίου Μιζούρι-Σεντ Λούις και αμερικανικών ερευνητικών προγραμμάτων (υπουργείο Ερευνών ΗΠΑ, National Geographic Society, Ινστιτούτο Προϊστορίας του Αιγαίου, «ούτε ένα ευρώ δεν χρειάστηκε να δαπανηθεί από το ελληνικό κράτος», λέει ο κ. Κοσμόπουλος), άρχισε το 1999 με επιφανειακή έρευνα. Μετά 20 χρόνια ερευνών, πλέον γνωρίζουμε ότι η μυκηναϊκή πόλη είναι χωρισμένη σε τρία μέρη, στο διοικητικό κέντρο, τα σπίτια και τα εργαστήρια, που δείχνει ανεπτυγμένη οικονομική και κοινωνική διαστρωμάτωση.

Το πιο εντυπωσιακό από τα κινητά ευρήματα είναι η πρωιμότερη πινακίδα Γραμμικής Β΄, που φανερώνει την ύπαρξη γραφειοκρατίας και της ανεξάρτητης ηγεμονίας της Ικλαινας.

«Στο διοικητικό κέντρο έχει βρεθεί μια τεράστια κυκλώπεια πλατφόρμα, η οποία υποστήριζε ένα διώροφο ή τριώροφο συγκρότημα. Ανάμεσα στα κατάλοιπά του, περίπου 2.000 σπαράγματα τοιχογραφιών (με ναυτικές σκηνές, κυρίες της αυλής, ζώα). Γύρω του, πλακόστρωτοι δρόμοι –εξαιρετικά διατηρημένοι–, πλατείες, ένα υπαίθριο ιερό και ένα δεύτερο μνημειώδες κτίριο. Κάποια από τα σπίτια έξω από το διοικητικό κέντρο είναι μικρά μέγαρα, με εστίες που περιβάλλονται από τέσσερις κίονες. Το καταπληκτικό είναι ότι τόσο νωρίς έχουμε κεντρικό αποχετευτικό σύστημα με χτιστούς υπονόμους και δίκτυο ύδρευσης με πήλινους αγωγούς. Τα εργαστήρια χρονολογούνται προς το τέλος της ακμής της Ικλαινας. Το πιο εντυπωσιακό κινητό εύρημα είναι η αρχαιότερη πινακίδα της Γραμμικής Β (1.300 με 1.350 π.Χ.), 100 με 150 χρόνια πρωιμότερη από εκείνες που βρέθηκαν στο Ανάκτορο του Νέστορα (1.200 π.Χ.), και ως κρατικό έγγραφο φανερώνει την ύπαρξη του ανεξάρτητου κρατιδίου της Ικλαινας», σημειώνει ο κ. Κοσμόπουλος.

Γύρω στο 1.200 π.Χ., το κράτος της Πύλου αποτελούνταν από δύο επαρχίες, χωρισμένες σε ανεξάρτητους νομούς: εννέα νομοί στη δυτική επαρχία και επτά στην ανατολική, όλοι υπό την κυριαρχία του Ανακτόρου του Νέστορα. «Μία από τις πρωτεύουσες των νομών είναι η Ικλαινα, η μόνη που αποκάλυψε οικισμό αλλά και την ύπαρξη δύο επιπέδων διακυβέρνησης, ένα κεντρικό και περιφερειακά, όπως συμβαίνει στα σύγχρονα ομοσπονδιακά κράτη. H Ικλαινα κατελήφθη από τον ηγεμόνα του Ανακτόρου του Νέστορα γύρω στο 1.250 π.Χ. Το διοικητικό κέντρο της καταστράφηκε από τον εισβολέα και διατηρήθηκαν μόνο τα εργαστήρια, δηλαδή υποβιβάστηκε σε βιοτεχνικό κέντρο. Αυτά εγκαταλείφθηκαν το 1.200 π.Χ. με την καταστροφή του Ανακτόρου του Νέστορα», λέει ο καθηγητής.

H Ικλαινα δεν κατοικήθηκε μετά το 1200 π.Χ. Ετσι διατηρήθηκε. Οταν υπάρχει συνέχεια, τα νεότερα κτίσματα προκαλούν καταστροφές στα παλαιότερα.

«Ολα αυτά έχουν άμεση σχέση με εμάς, γιατί μας δείχνουν πώς δημιουργήθηκαν τα πρώτα κράτη στον ελλαδικό ηπειρωτικό χώρο και στην Ευρώπη, δηλαδή στον δυτικό πολιτισμό. Ξέρετε, ζούμε σε μια εποχή κατά την οποία ο θεσμός του κράτους ρυθμίζει τη ζωή μας, αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Αυτή η μετάβαση από έναν κόσμο χωρίς κράτη σε έναν κόσμο όπου το κράτος ως πολιτικός θεσμός κυριαρχεί, είναι συναρπαστική», λέει ο κ. Κοσμόπουλος. «Δεν είμαστε ξεκομμένοι από το παρελθόν, αλλά ο τελευταίος κρίκος μιας μεγάλης αλυσίδας. Θα κατανοήσουμε τον κόσμο μας μόνο αν ανακαλύψουμε πώς αυτός δημιουργήθηκε».

«Παλεύουμε για να διατηρηθεί η σπίθα του ελληνισμού, όμως χρειάζεται συντονισμός»

Ο Μιχάλης Κοσμόπουλος είναι μέλος τεσσάρων Ακαδημιών (Αμερικανική Ακαδημία Επιστημών-Σεντ Λούις, Ευρωπαϊκή Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών, Βασιλική Ακαδημία Τεχνών και Επιστημών του Καναδά, Αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών). Εχει δημοσιεύσει περισσότερα από 15 βιβλία, το τελευταίο εκδόθηκε από την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία (Iklaina. The Monumental Buildings), και 100 μελέτες σε τέσσερις γλώσσες, η τελευταία, επίσης για την Ικλαινα δημοσιεύθηκε στο American Journal of Archaeology. Εχει βραβευθεί τρεις φορές για την ιδιαίτερη ικανότητά του στη διδασκαλία, έχει δώσει 200 και πλέον διαλέξεις, έχει διευθύνει άλλα δύο μεγάλα ανασκαφικά εκπαιδευτικά προγράμματα, στον Ωρωπό και στην Ελευσίνα.

Η ελληνική σημαία κυματίζει στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι, στην 20ή επέτειο της έδρας. Σπάνια επιτρέπεται η έπαρση σημαίας άλλου κράτους.

Ωστόσο, δεν είναι μόνο η αρχαιολογία πεδίο των δραστηριοτήτων του, δημιουργεί και τις νέες γενιές φιλελλήνων. Οταν ο ίδιος διεύρυνε το αντικείμενο της έδρας Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι, που ήταν μόνο η εκμάθηση της ελληνικής, οι φοιτητές αυξήθηκαν από 15 σε άνω των 300 τον χρόνο. Εχει ιδρύσει Κέντρα Ελληνικού Πολιτισμού στον Καναδά και στο Σεντ Λούις και έχει διοργανώσει δεκάδες συνέδρια, εκδηλώσεις, προγράμματα. «Φοιτητές όλων των πεδίων έρχονται και παρακολουθούν μαθήματα στην πατρίδα μας, μέχρι στιγμής έχουν έρθει περισσότερα από 1.000 παιδιά» λέει ο κ. Κοσμόπουλος. Παράλληλα, το Κέντρο Πολιτισμού κινείται σε τρεις κατευθύνσεις. Προσφέρει στους φοιτητές ένα είδος εστίας, όπου συγκεντρώνονται, έρχονται σε επαφή με την ελληνική τέχνη. Διοργανώνει εκδηλώσεις για την κοινότητα.

«Στο Σεντ Λούις υπάρχει μια πολύ δυναμική ελληνική κοινότητα, διψασμένη για την ελληνική παράδοση, μολονότι είναι Ελληνες τρίτης και τέταρτης γενιάς», σημειώνει ο καθηγητής. Τέλος, διευθύνει έρευνα για την ιστορία της ελληνικής κοινότητας και έχει δημιουργήσει ένα αρχείο «το οποίο ανήκει στο πανεπιστήμιο και θα διατηρηθεί για πάντα. Η έδρα μου έχει προικοδοτηθεί από την ελληνική κοινότητα και η λειτουργία του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού έχει εξασφαλιστεί εσαεί.

Παλεύουμε για να διατηρηθεί η σπίθα του ελληνισμού, ωστόσο χρειάζεται συντονισμός μεταξύ όλων των προγραμμάτων ελληνικών σπουδών στις ΗΠΑ αλλά και η δημιουργία σχεδίου για τα επόμενα 50 χρόνια, όπως και ένα όργανο εδώ στην Ελλάδα, για να υποστηρίξει τις ελληνικές σπουδές στο εξωτερικό», καταλήγει.

ΠΗΓΗ: https://www.kathimerini.gr/1033616/gallery/epikairothta/ellada/h-gh-poy-mnhmoneyei-o-omhros?fbclid=IwAR0yVvGLpwOcY17G7l4T9K7EehttuhuGm6xRVLpguo_QMhTkt0mzVdR4Tzc