Η Λευκορωσία θα είναι η επόμενη Ουκρανία;
Η Λευκορωσία οφείλει την σταθερότητά της εν μέρει στην εγγύτητά της με την Ρωσία, στην οποία ποτέ δεν αντιστάθηκε σθεναρά. Αλλά η ισορροπία αυτής της σχέσης έχει αρχίσει να αλλάζει καθώς η Ρωσία έχει εντείνει τις προσπάθειές της να προσδέσει την Λευκορωσία ακόμη πιο στενά στη Μόσχα. Πέρυσι, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν άρχισε να πιέζει να αναβιώσει μια μισοξεχασμένη συμφωνία, την Συνθήκη Ένωσης του 1999, η οποία θα επέτρεπε στις δύο χώρες να εναρμονίσουν σχεδόν κάθε πτυχή της δημόσιας πολιτικής. Ορισμένοι αξιωματούχοι του Κρεμλίνου μάλιστα υπονόησαν ότι θα επιδιώξουν την πολιτική εναρμόνιση με την Λευκορωσία, συμπεριλαμβανομένου ενός κοινού κοινοβουλίου και ενός εκτελεστικού κλάδου –μέτρα τα οποία θα έθεταν ουσιαστικά τα δύο κράτη σε μια πορεία προς την ενοποίηση. Για να ροσθέσει έμφαση, η Ρωσία έχει απειλήσει να σταματήσει να παρέχει φθηνό πετρέλαιο στον γείτονά της.
Η Λευκορωσία, ωστόσο, δεν έδωσε καμία ένδειξη ότι συμμερίζεται τον ενθουσιασμό της Ρωσίας για εναρμόνιση, και οι συνομιλίες για το θέμα τον Δεκέμβριο κατέληξαν σε αποτυχία. Εάν η Ρωσία επιμείνει -όπως πιθανότατα θα κάνει με κάποιο τρόπο τα επόμενα χρόνια- η προσπάθειά της να τραβήξει την Λευκορωσία [προς το μέρος της] μπορεί να καταλήξει στο να την απομακρύνει. Όπως έκανε και με την Ουκρανία, η Μόσχα κινδυνεύει να υποτιμήσει την βούληση των Λευκορώσων να υπερασπιστούν την ανεξαρτησία τους, μια αβλεψία που θα μπορούσε να την οδηγήσει να σκοντάψει σε μια απρόβλεπτη κρίση. Πρώιμες κινήσεις από την πλευρά της Ρωσίας για να υποτάξει περαιτέρω τον γείτονά της θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν την Λευκορωσία και να επιδεινώσουν την ήδη τεταμένη αντίθεση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης.
ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΜΟΝΟ ΚΑΤ’ ΟΝΟΜΑ;
Συχνά περιγραφόμενη ως η τελευταία δικτατορία της Ευρώπης, η Λευκορωσία υπεβλήθη σε ελάχιστες μεταρρυθμίσεις μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Σε αντίθεση με πολλά από τα γειτονικά κράτη της, τα οποία έχουν επιδιώξει μεγαλύτερη ανεξαρτησία από την Ρωσία καλλιεργώντας δεσμούς με την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ, η Λευκορωσία εν πολλοίς απείχε από την πολιτική και οικονομική ενσωμάτωση με την Δύση. Αντί γι’ αυτό, το σοβιετικού τύπου κράτος πρόνοιας του Λουκασένκο εξαρτάται από το επιδοτούμενο ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο (κάποιο από το οποίο η κυβέρνηση πωλεί στην Ευρώπη σε τιμές αγοράς, προσποριζόμενο την διαφορά). Η Ρωσία είναι επίσης ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Λευκορωσίας. Ως αποτέλεσμα, οι δεσμοί της χώρας με την Ρωσία παραμένουν ιδιαίτερα στενοί.
Η σχέση με την Λευκορωσία κατέχει ένα ειδικό καθεστώς για τους Ρώσους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, διότι θεωρούν τις δύο χώρες ως ότι μοιράζονται μια πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά. Το Κρεμλίνο αντιμετωπίζει ομοίως την Ουκρανία˙ τα σχέδιά του στην περιοχή Donbas στην ανατολική Ουκρανία υποκινήθηκαν εν μέρει από τον ισχυρισμό του Πούτιν ότι οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί είναι «ένας λαός». Αλλά με πολλούς τρόπους, η Λευκορωσία είναι ακόμη πιο κοντά στην Ρωσία από όσο η Ουκρανία. Οι περισσότεροι Λευκορώσοι μιλούν ρωσικά ως κύρια γλώσσα τους, και η Λευκορωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι θυγατρική της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχουν ελάχιστα στην γλώσσα ή την θρησκεία που χωρίζουν τους Λευκορώσους από τους Ρώσους ομολόγους τους.
Το γεγονός ότι η Λευκορωσία είναι ένα σχετικά νέο κράτος έχει περιορίσει την δυναμική ενός εθνικιστικού πυρετού: Σε αντίθεση με τις γειτονικές Λετονία και Λιθουανία, η Λευκορωσία δεν έχει πρόσφατη ιστορία προ-σοβιετικής ανεξαρτησίας, εκτός από την βραχύβια Λευκορωσική Λαϊκή Δημοκρατία, από το 1918 ως το 1919. Πολλοί Λευκορώσοι, ιδιαίτερα όσοι εργάζονται στον κρατικό τομέα, τείνουν να υιοθετούν μια ταυτότητα περισσότερο σοβιετική από όσο Λευκορωσική. Ο Λουκασένκο είναι ο ίδιος ένα ζωντανό τεχνούργημα του σοβιετικού αντι-εθνικισμού. Λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας το 1994, άλλαξε την σημαία της Λευκορωσίας σε μια που μοιάζει με την εκδοχή της σοβιετικής εποχής, απορρίπτοντας ένα σχέδιο σχετικό με την (μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο) δημοκρατία της Λευκορωσίας. Έχει αποθαρρύνει την χρήση της λευκορωσικής γλώσσας και η κυβέρνησή του ασκεί τις δραστηριότητές της κυρίως στην ρωσική, η οποία απολαμβάνει το ίδιο επίσημο καθεστώς με την λευκορωσική.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η Λευκορωσία θα φαινόταν ιδανική υποψήφια για βαθμιαία εναρμόνιση, και ίσως ακόμη και ενοποίηση, με μια αναζωογονημένη και θεληματική Ρωσία. Το Μινσκ έχει ήδη κάνει βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Το 1999, ο Λουκασένκο και ο Μπόρις Γέλτσιν, τότε πρόεδρος της Ρωσίας, υπέγραψαν την Συνθήκη Ένωσης, μια φιλόδοξη συμφωνία για την εναρμόνιση της φορολογίας, του εμπορίου, των τραπεζών, των ενεργειακών κανονισμών και άλλων, μεταξύ των δύο χωρών, με στόχο ένα πιθανώς ενοποιημένο κράτος. Ο Λουκασένκο υπέγραψε με την προφανή ελπίδα ότι θα μπορούσε μια μέρα να αντικαταστήσει τον Γέλτσιν και να κυβερνήσει την Λευκορωσία και την Ρωσία. Η συνθήκη δεν υλοποιήθηκε ποτέ πλήρως, αλλά υπάρχει στα βιβλία ως σήμερα.
Στις δεκαετίες που πέρασαν, η Λευκορωσία έχει ενταχθεί σε κυριαρχούμενες από την Ρωσία πολυμερείς οργανώσεις, όπως η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (Eurasian Economic Union, EAEU) και ο Οργανισμός Συλλογικής Συνθήκης για την Ασφάλεια (Collective Security Treaty Organization, CSTO), την απάντηση της Ρωσίας στην επέκταση του ΝΑΤΟ. Πιο πρόσφατα, οι δυνάμεις της Λευκορωσίας συμμετείχαν σε ρωσικές στρατιωτικές ασκήσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας επιχείρησης το 2017 που δοκίμαζε την ανταπόκριση των ρωσικών δυνάμεων σε πιθανή σύγκρουση με το ΝΑΤΟ.
ΠΟΛΥ ΚΟΝΤΑ ΓΙΑ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΝΕΣΗ
Παρ’ όλα όσα έχουν κοινά οι δύο χώρες, πολλά εξακολουθούν να τις χωρίζουν. Αν και ο Λουκασένκο έχει αποδεχθεί έναν σημαντικό βαθμό υποταγής στην Ρωσία, δεν είναι διατεθειμένος να εγκαταλείψει την [εθνική] κυριαρχία της Λευκορωσίας. Σε αντίθεση με πολλούς από τους μετασοβιετικούς γείτονές του, εμπόδισε τους Ρώσους ολιγάρχες να ασκήσουν μεγάλη επιρροή στην οικονομία της χώρας του και έχει αποτρέψει τα ρωσικά στρατεύματα από το να διατηρούν βάσεις στο έδαφος της Λευκορωσίας. Αυτή η ανησυχία για την [εθνική] κυριαρχία της Λευκορωσίας είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο η Συνθήκη Ένωσης παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό ένα άδειο κέλυφος και οι προσπάθειες για την επέκταση των ρόλων της EAEU και της CSTO δεν είχαν μεγάλη επιτυχία. Ο Λουκασένκο έχει αποκλείσει ανοιχτά την συμμετοχή στρατευμάτων της Λευκορωσίας σε επιχειρήσεις της CSTO εκτός της χώρας. Και έχει υπονομεύσει τις επιχειρήσεις της EAEU με το να εγείρει διαφωνίες σε επίπεδο επικεφαλής κράτους, όπου απαιτείται ομοφωνία, τόσο συχνά που η τακτική του έχει γίνει γνωστή μέσα στον οργανισμό ως το «Λευκορωσικό Ασανσέρ».
Η Λευκορωσία ήταν στην καλύτερη περίπτωση ένας απρόθυμος συμμετέχων στην σύγκρουση της Ρωσίας με την Δύση. Συγκεκριμένα, αρνήθηκε να αναγνωρίσει την προσάρτηση της Κριμαίας. Η Λευκορωσία βοήθησε Ευρωπαίους βιομηχάνους να παρακάμψουν τις ρωσικές αντισταθμιστικές κυρώσεις για τα Δυτικά αγαθά αναβαπτίζοντας τα ευρωπαϊκά προϊόντα ως «made in Belarus» πριν τα μεταφέρουν στην Ρωσία. Όταν ο Λουκασένκο αισθάνθηκε στο παρελθόν απειλή για την ανεξαρτησία της Λευκορωσίας, έκανε ακόμη και δειλά ανοίγματα προς την Δύση, συμμετέχοντας στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας (European Neighborhood Policy, ENP) και την Ανατολική Συνεργασία (Eastern Partnership, EaP) της ΕΕ. Αλλά αυτή η προσέγγιση είναι λιγότερο βιώσιμη τώρα, σε μια εποχή όπου οι εντάσεις μεταξύ Ρωσίας και Δύσης είναι σε ιστορικά υψηλά και η ΕΕ είναι περισπασμένη από πιο πιεστικές ανησυχίες από την Λευκορωσία. Ο Λουκασένκο μπορεί να καταδείξει την υποστήριξη του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Mike Pompeo, ο οποίος, σε πρόσφατη επίσκεψη, πρότεινε να προμηθεύσει την Λευκορωσία με αμερικανικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο, αλλά αυτή η προσφορά φαίνεται ότι δεν έχει νόημα, δεδομένου του σχετικού μεταφορικού κόστους.
Ο Λουκασένκο απέχει πολύ από το να είναι το μοναδικό εμπόδιο που αποτρέπει την Λευκορωσία από το να γίνει ρωσική επαρχία: Μεγάλο μέρος του πληθυσμού της χώρας παραμένει σκεπτικό, επίσης. Τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο έγιναν διαδεδομένες διαδηλώσεις ενάντια στην ρωσική παρέμβαση στην κυριαρχία της Λευκορωσίας -ένα ασυνήθιστο θέαμα σε μια χώρα με χαμηλή ανοχή στις δημόσιες διαμαρτυρίες. Ο Λουκασένκο και οι περισσότεροι από τις ελίτ της χώρας ενδέχεται να είναι πολιτισμικά ρωσοποιημένα προϊόντα του σοβιετικού συστήματος, αλλά πολλοί νέοι Λευκορώσοι έχουν συνηθίσει να ζουν σε ένα ανεξάρτητο κράτος και να αυτοπροσδιορίζονται ως Λευκορώσοι. Κάποιοι δάσκαλοι σε σχολεία και [κάποιοι] ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών ξεκίνησαν την προώθηση της λευκορωσικής γλώσσας και πολιτισμού ως μια μορφή αντίστασης στην πίεση της Μόσχας για ένταξη. Στις δημοσκοπήσεις, οι περισσότεροι Λευκορώσοι λένε ότι προτιμούν να διατηρούν καλές σχέσεις με όλους τους γείτονές τους και ότι η στήριξή τους για μια εναρμόνιση με την Ρωσία είναι χαμηλή.
ΝΕΑ ΧΩΡΑ, ΠΑΛΙΑ ΛΑΘΗ
Δυστυχώς για την Λευκορωσία, η Ρωσία έχει καταδείξει ότι θέλει να επιταχύνει τον ρυθμό εναρμόνισης. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η συνακόλουθη αντιπαράθεση με το ΝΑΤΟ έχουν κάνει την Λευκορωσία ακόμη πιο σημαντική για την Ρωσία από γεωπολιτική άποψη. Τοποθετώντας στρατεύματα στην Λευκορωσία, η Ρωσία θα μπορούσε να ασκήσει πρόσθετη στρατιωτική πίεση στην Ουκρανία και να δυσκολέψει το ΝΑΤΟ να υπερασπιστεί την ανατολική πλευρά του. Αντίθετα, αν η Λευκορωσία στραφεί προς την Δύση, η Μόσχα θα χάσει ένα δυνητικό στρατιωτικό έδαφος και θα κινδυνεύσει να δει την Δυτική πολιτική και οικονομική επιρροή να επεκτείνεται σε έναν πληθυσμό που πολλοί Ρώσοι θεωρούν ως μέρος του δικού τους έθνους. Μια λαϊκή εξέγερση στην Λευκορωσία, όπως αυτή που ανέτρεψε την φιλο-ρωσική κυβέρνηση της Ουκρανίας το 2014, θα ήταν επίσης ένα εφιαλτικό σενάριο για τη Μόσχα, η οποία φοβάται ότι και οι δικοί της πολίτες θα μπορούσαν να ακολουθήσουν το παράδειγμα.
Οι φόβοι αυτοί, σε συνδυασμό με την αντίληψη της Ρωσίας ότι η Λευκορωσία αποτελεί μέρος της ιστορικής της κληρονομιάς και της σφαίρας επιρροής της, υποδηλώνουν ότι η Μόσχα θα αντιδράσει σε οποιαδήποτε κατάρρευση της κρατικής εξουσίας στην Λευκορωσία εν πολλοίς με τον ίδιο τρόπο μετά την εκδίωξη του Ουκρανού προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς το 2014. Αλλά ακόμη και στην πιθανότερη περίπτωση που ο Λουκασένκο παραμένει στην εξουσία για το προσεχές μέλλον, η Μόσχα κατέστησε σαφές ότι είναι όλο και λιγότερο πρόθυμη να ανεχθεί αυτό που θεωρεί ως μια προσπάθειά του να βάλει την Ρωσία και την ΕΕ την μια εναντίον της άλλης, συμπεριλαμβανομένων των προσπαθειών του για να παρακάμψει τις αντισταθμιστικές κυρώσεις της Ρωσίας. Πριν από μια συνάντηση στο Σότσι τον Δεκέμβριο του 2019, ο Πούτιν ουσιαστικά απαίτησε ο Λουκασένκο να αποδεχθεί μεγαλύτερη πολιτική εναρμόνιση ως ένα τίμημα για τις συνεχιζόμενες επιδοτήσεις της Ρωσίας στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, τις φτηνές πιστώσεις και άλλα οικονομικά οφέλη. Ο Λουκασένκο αρνήθηκε και η σύνοδος κορυφής κατέληξε σε αποτυχία. Η Ρωσία ανέστειλε προσωρινά τις παραδόσεις πετρελαίου στην Λευκορωσία στις αρχές Ιανουαρίου και απείλησε να τερματίσει συνολικά τις επιδοτούμενες πωλήσεις πετρελαίου αν ο Λουκασένκο εξακολουθήσει να αντιστέκεται στην οικονομική ολοκλήρωση.
Κάποιοι επίσης υπονόησαν ότι οι απαιτήσεις του Πούτιν αντικατοπτρίζουν την φιλοδοξία του να γίνει ο πρόεδρος ενός ενοποιημένου Ρωσο-λευκορωσικού κράτους και έτσι να παρακάμψει τα όρια θητείας που τον εμποδίζουν να επιδιώξει μια τρίτη διαδοχική θητεία στην Ρωσία. Ωστόσο, οι πρόσφατα ανακοινωθείσες αλλαγές στο ρωσικό σύνταγμα υποδεικνύουν ότι ο Πούτιν θα διατηρήσει ηγετικό πολιτικό ρόλο στο εσωτερικό της Ρωσίας, ακόμη και μετά την λήξη της θητείας του το 2024.
Εντούτοις, οι διαμαρτυρίες της Μόσχας σχετικά με τις επιδοτήσεις [στα καύσιμα κ.λπ] δείχνουν ότι σκοπεύει να τραβήξει την Λευκορωσία πιο κοντά της, και σε μια εποχή αυξανόμενης εχθρότητας μεταξύ Δύσης και Ρωσίας, αυτή η αποφασιστικότητα μπορεί να τυφλώσει τη Μόσχα σχετικά με τους κινδύνους της στρατηγικής της. Θυμηθείτε ότι η κρίση της Ουκρανίας ξέσπασε όταν ο Γιανουκόβιτς υποσχέθηκε να υπογράψει μια εμπορική συμφωνία με την ΕΕ, μόνο για να υποχωρήσει από την υπόσχεσή του υπό την πίεση της Μόσχας˙ η αντιστροφή του προκάλεσε εκτεταμένες διαμαρτυρίες και τελικά, την αρπαγή εδαφών της Κριμαίας και της Ντόνμπας από την Ρωσία. Η Λευκορωσία, όπως και η Ντόνμπας, φιλοξενεί ρωσόφωνους πληθυσμούς με έλλειψη εθνικιστικού αισθήματος και μια μη μεταρρυθμισμένη βιομηχανική οικονομία που είναι βαθιά δεμένη με την Ρωσία. Αυτοί οι παράγοντες διαδραμάτισαν ρόλο στην απόφαση της Μόσχας να εισβάλει στη Ντόνμπας στις αρχές του 2014, αλλά αν το Κρεμλίνο περίμενε ότι οι ντόπιοι θα τείνουν στο να καλωσορίσουν την ενσωμάτωση στην Ρωσία, υπέπεσε σε λάθος εκτίμηση. Η τοπική αντίσταση σύντομα υπερκέρασε τις υποστηριζόμενες από την Ρωσία εξεγέρσεις σε διάφορες ανατολικές πόλεις, και η Ρωσία κατόρθωσε να εξασφαλίσει τον έλεγχο της Ντόνμπας μόνο με άμεση στρατιωτική επέμβαση.
Μια εισβολή στην Λευκορωσία θα αντιμετώπιζε παρόμοιο πρόβλημα. Στην Ουκρανία, η Μόσχα μπορούσε τουλάχιστον να εκμεταλλευτεί τις εσωτερικές εντάσεις μεταξύ ρωσόφωνων στα ανατολικά και ουκρανόφωνων στα δυτικά. Η Λευκορωσία δεν διαθέτει κανένα τέτοιο γεωγραφικό χάσμα. Αυτό που έχει είναι σχεδόν τρεις δεκαετίες ύπαρξης ως ανεξάρτητο κράτος, κάτι που λίγοι Λευκορώσοι είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν, ανεξάρτητα από την εθνική ή την γλωσσική ταυτότητά τους. Μια προσπάθεια [της Μόσχας] να πιέσει τα πράγματα, με ή χωρίς τον Λουκασένκο να ελέγχει στο Μινσκ, θα ήταν ένα καταστροφικό λάθος.
Στους επόμενους μήνες και χρόνια, η προσέγγιση της Ρωσίας θα χρειαστεί παρακολούθηση. Εάν η Μόσχα ακολουθήσει την απειλή της να σταματήσει τις επιδοτούμενες παραδόσεις πετρελαίου, ο Λουκασένκο μπορεί να χρειαστεί να αχρηστεύσει τμήματα του κράτους πρόνοιας που συνέβαλαν στην συμφιλίωση πολλών Λευκορώσων με την αυταρχική διακυβέρνησή του. Κατ’ ελάχιστον, μπορεί να έχει τέτοια χρηματική στενότητα που να μεταφέρει κομμάτια κρίσιμης υποδομής στον ρωσικό έλεγχο. Και αν η νεότερη γενιά της Λευκορωσίας, η οποία είναι ταυτόχρονα πιο εθνικιστική και πιο κοσμοπολίτικη από όσο οι ηλικιωμένοι Λευκορώσοι, φθάσει να απειλήσει την διακυβέρνηση του Λουκασένκο, η Μόσχα θα μπορούσε να επιχειρήσει να εξαναγκάσει τον Λουκασένκο σε μια Φαουστιανή συμφωνία, ανταλλάσσοντας την πολιτική επιβίωσή του με την εναρμόνιση με την Ρωσία.
Για την Δύση, ούτε το ένα ούτε το άλλο αποτέλεσμα δεν θα ήταν επιθυμητό. Αν και ο αυταρχικός Λουκασένκο υπήρξε συχνά ενοχλητικός, η ικανότητά του να κρατά σε απόσταση την ρωσική επιρροή υπήρξε ένα υποτιμημένο δώρο για την περιφερειακή σταθερότητα. Η πίεση της Μόσχας για πολιτικό, οικονομικό ή στρατιωτικό έλεγχο επί της Λευκορωσίας κινδυνεύει να αποσταθεροποιήσει αυτήν την ισορροπία.
ΠΗΓΗ: http://foreignaffairs.gr/articles/72619/jeffrey-mankoff/i-leykorosia-tha-einai-i-epomeni-oykrania?page=show
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου