Οι θρυλικές βασίλισσες της Ασσυρίας

Σαμμουραμάτ είναι το σχετικά άγνωστο όνομα πίσω από το οποίο κρύβεται ένα από τα πιο φημισμένα μυθικά πρόσωπα της Αρχαιότητας: η θρυλική Σεμίραμις. Πράγματι, η Σεμίραμις είναι ένα φανταστικό πρόσωπο που πλάστηκε με βάση ορισμένα από τα γνωρίσματα μιας αληθινής βασίλισσας της Ασσυρίας. Από την άλλη πλευρά, η Νάκια, σύζυγος του Σενναχερίμπ (704-681 π.Χ.), βασιλιά της Ασσυρίας, δεν είχε την ευκαιρία να καταδείξει τις πολιτικές ικανότητές της στη διάρκεια των 24 ετών κατά τα οποία στεκόταν στο πλευρό του. Μετά τον θάνατό του, όμως, της δόθηκε η δυνατότητα να αποκαλύψει την ηγετική της φύση.

Σαμμουραμάτ: Η πραγματική Σεμίραμις

Μέσα από τον μύθο της Σεμιράμιδος διαφαίνεται η ανάμνηση μιας ικανότατης Ασσύριας βασίλισσας. Ασφαλώς, οι διαδοχικοί εξωραϊσμοί παραποίησαν τα γεγονότα σε βαθμό που να καθίσταται απίστευτη η ιστορία της Σαμμουραμάτ-Σεμιράμιδος. Ωστόσο, η αντιπαραβολή των λίγων γραπτών μαρτυριών που υπάρχουν για την πραγματική βασίλισσα με τις μεταγενέστερες εξιστορήσεις των αρχαίων συγγραφέων επιτρέπει να εκτιμήσουμε ποια μπορεί να υπήρξε αυτή η γυναίκα που σφράγισε τόσο έντονα την ιστορία της Ασσυρίας.

Τα τείχη της Νινευί, της ασσυριακής πρωτεύουσας, οικοδομήθηκαν από τον Σενναχερίμπ, τον σύζυγο της Νάκια

Τα ιστορικά γεγονότα

Το 810 π.Χ., η βασίλισσα Σαμμουραμάτ («Η Κυρία του παλατιού») έχασε τον σύζυγό της, τον βασιλιά της Ασσυρίας Σάμσι-Αντάντ Ε’ (823-810 π.Χ.). Στον θρόνο ανήλθε τότε ο διάδοχος, Αντάντ-Νιράρι Γ’ (810-793 π.Χ.). Σε όλη τη διάρκεια της ανηλικιότητάς του, τις κρατικές υποθέσεις διαχειριζόταν ουσιαστικά η μητέρα του. Αυτό επιβεβαιώνεται από μια στήλη, αφιερωμένη στη Σαμμουραμάτ, που ανακαλύφθηκε στην Ασσούρ, την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Η στήλη φέρει επιγραφή που αποκαλεί τη Σαμμουραμάτ: «Εκείνη του παλατιού του Σάμσι-Αντάντ, βασιλιά του κόσμου, βασιλιά της Ασσυρίας, μητέρα του Αντάντ-Νιράρι, βασιλιά του κόσμου, βασιλιά της Ασσυρίας, νύφη του Σαλμανάσαρ, βασιλιά των τεσσάρων περιοχών του κόσμου». Ποτέ και για καμία ηγεμονίδα δεν ανεγέρθηκε παρόμοιο μνημείο ούτε έγινε τόσο αναλυτική αναφορά στον σεβασμό με τον οποίο την περιέβαλλαν οι υπήκοοί της. Η ίδια ηγεμονίδα αναφέρεται επίσης στην επιγραφή που χαράχθηκε πάνω σε δύο αγάλματα, αφιερωμένα σε μια θεότητα, από έναν μεγάλο αξιωματούχο: «Για τη μακροημέρευση του Αντάντ-Νιράρι, βασιλιά της Ασσυρίας, κυρίου του, και για τη μακροημέρευση της Σαμμουραμάτ, κυρίας του». Το γεγονός ότι ο νεαρός ηγεμόνας και η βασιλομήτωρ αναφέρονται ισότιμα ως «κύριος» και «κυρία», αποτελεί άλλη μια αδιαμφισβήτητη μαρτυρία της συμμετοχής της Σαμμουραμάτ στην άσκηση της εξουσίας.

Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε ποια ήταν η πολιτική που εφάρμοσε η βασίλισσα. Και αν μεν μπορούμε να υπολογίσουμε, με βάση την ηλικία του Αντάντ-Νιράρι Γ’, ότι παραχώρησε την εξουσία στον γιο της περίπου από το 805 π.Χ., αγνοούμε αν διατήρησε κάποια πολιτική επιρροή μετά τη χρονολογία αυτή, ούτε γνωρίζουμε πότε πέθανε.

Ένας βοσκός βρίσκει τη Σεμίραμι σε βρεφική ηλικία, Λιθογραφία βασισμένη σε πίνακα του Wallcousins

 Από την Ιστορία στο μύθο

Η Σαμμουραμάτ θα πρέπει να ήταν μια πραγματικά ξεχωριστή προσωπικότητα. Μετά τον θάνατό της, η ζωή της έγινε θρύλος ο οποίος με την πάροδο των αιώνων προσέλαβε όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις και ο οποίος διαιωνίσθηκε ως τη σύγχρονη εποχή, αφού υπάρχουν τουλάχιστον 38 όπερες που φέρουν το όνομά της!

Αρχαίοι ιστορικοί, όπως ο Ηρόδοτος και ο Κτησίας από την Κνίδο (5ος π.Χ. αι.) ή ο Διόδωρος ο Σικελιώτης και ο Νικόλαος ο Δαμασκηνός (1ος π.Χ. αι.), αναπαρήγαγαν τον μύθο της Σεμιράμιδος, όπως τον γνώρισαν μέσα από διάφορες ιστορικές πηγές. Για να πλάσουν το μυθικό πρόσωπο της Σεμιράμιδος, οι ιστοριογράφοι αυτοί θα πρέπει να εμπνεύσθηκαν επίσης από την προσωπικότητα και τη δράση άλλων Ασσύριων ηγεμονίδων, όπως της Νάκια, που έζησε περίπου έναν αιώνα μετά τη Σαμμουραμάτ.

Κατά τον μύθο, η Ασσύρια βασίλισσα είχε γεννηθεί στην Ασκαλώνα της Παλαιστίνης. Ήταν κόρη μιας θεάς η οποία την εγκατέλειψε αμέσως μετά τη γέννησή της. Έτσι, την ανέθρεψαν περιστέρες, την περιμάζεψαν βοσκοί και, τελικά, την υιοθέτησε ο αξιωματούχος που ήταν υπεύθυνος για τα κοπάδια του βασιλιά. Κατόπιν, την ερωτεύθηκε ένας μεγάλος Ασσύριος αξιωματούχος κατά τη διάρκεια μιας περιοδείας του. Την πήρε αμέσως μαζί του στην πόλη του, τη Νινευί, όπου και τη νυμφεύθηκε. Έπειτα από λίγο καιρό, ο ίδιος έπρεπε να συνοδεύσει τον βασιλιά της Ασσυρίας Νίνο σε μια μακρινή αποστολή. Έχοντας πολύ γρήγορα επιθυμήσει τη γυναίκα του, της διαμήνυσε να σπεύσει να τον συναντήσει. Μόλις κατέφθασε, η Σεμίραμις κατέκτησε την καρδιά του βασιλιά με την ομορφιά και το πνεύμα της. Δεν απέμενε παρά να απομακρυνθεί από το προσκήνιο ο σύζυγός της, γεγονός που «διευκολύνθηκε» από την «αυτοκτονία» του.

Ο Νίνος νυμφεύθηκε τη Σεμιράμιδα, αλλά πέθανε λίγο μετά τη γέννηση του γιου τους, του Νινύα. Έτσι, η Σεμίραμις έγινε βασίλισσα της Ασσυρίας. Φοβούμενη μήπως χάσει την απόλυτη εξουσία, αρνήθηκε να ξαναπαντρευτεί. Επέλεγε όμως ως εραστές της «ομορφοκαμωμένους στρατιώτες», τους οποίους εκτελούσε, αφού πρώτα της έκαναν όλα τα χατίρια.

Αρχιτέκτονας της Βαβυλώνας

Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονται επίσης στην οικοδομική δραστηριότητα την οποία επέδειξε η βασίλισσα. Έτσι, λίγο μετά τον θάνατο του συζύγου της, η Σεμίραμις εγκαινίασε την οικοδόμηση της μεγαλειώδους πολιτείας της, της Βαβυλώνας, για την οποία απασχόλησε 2.000.000 άτομα. Παράλληλα εξέτρεψε τον Ευφράτη, ώστε ο μεγάλος αυτός ποταμός να βρέχει τις όχθες του δημιουργήματός της. Μεγαλοπρεπή παλάτια, οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας -ένα από τα επτά θαύματα του Αρχαίου Κόσμου- είναι δικά της έργα. Ωστόσο, σήμερα γνωρίζουμε ότι η Βαβυλώνα κτίσθηκε από έναν βασιλιά που δεν είχε ακόμη γεννηθεί την εποχή της Σαμμουραμάτ: τον βασιλιά της Βαβυλώνας Ναβουχοδονόσορα Β’ (605-562 π.Χ.).

Η Σεμίραμις σε πίνακα του Christian Koehler, του 1852

Ένας θηλυκός Μέγας Αλέξανδρος;

Η Σεμίραμις ανέπτυξε επίσης έντονη πολεμική δραστηριότητα. Πραγματοποίησε εκστρατείες από την Αίγυπτο και την Αιθιοπία ως τη Βακτριανή (το σημερινό Βόρειο Αφγανιστάν) και κυρίως επιχείρησε να καθυποτάξει την Ινδική Χερσόνησο, κάτι που ονειρεύτηκε να πραγματοποιήσει αργότερα ο Μέγας Αλέξανδρος. Αν πιστέψουμε τους αρχαίους συγγραφείς, η Σεμίραμις, μέσα σε τρία χρόνια, προετοίμασε ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο: έδωσε εντολή να κατασκευασθούν χιλιάδες ομοιώματα ελεφάντων, ώστε να εντυπωσιάσει τους Ινδούς οι οποίοι πίστευαν ότι ήταν οι μόνοι που διέθεταν τέτοια ζώα. Τρία εκατομμύρια άνδρες έλαβαν μέρος στην εκστρατεία κατά της Ινδίας, κατά την οποία όμως η βασίλισσα ηττήθηκε.

Η Ασσυρία της Σαμμουραμάτ

Στα τέλη του 9ου π.Χ. αιώνα, όταν στην Ασσυρία κυβερνούσε η Σαμμουραμάτ, η αυτοκρατορία αυτή ανέκαμπτε από μια περίοδο παρακμής. Η Α’ Ασσυριακή Αυτοκρατορία, που ιδρύθηκε μεταξύ του 14ου και του 13ου αιώνα, είχε καταστραφεί. Η «Νεοασσυριακή» Εποχή οροθετεί το ξεκίνημα μιας νέας λαμπρής περιόδου στην ιστορία της Ασσυρίας.

Σε διάστημα δύο αιώνων, μια σειρά κατακτητών βασιλέων επεξέτεινε την αυτοκρατορία, προσαρτώντας τη Βαβυλωνία και υποτάσσοντας τη Συρία και την Παλαιστίνη. Αυτοί ήταν οι Σαργών Β’ (721-705 π.Χ.), Σενναχερίμπ (704-681 π.Χ.), Ασσαρχαδών (680-669 π.Χ.) και Ασσουρμπανιπάλ Β’ (668-629 π.Χ.). Ο μύθος της Σεμιράμιδος, της βασίλισσας που έκτισε και κατέκτησε, συνοψίζει συμβολικά τη δράση αυτών των μεγάλων ηγεμόνων, αναφερόμενος παράλληλα στην πιο ταπεινή αλλά ωστόσο δυναμική βασιλεία της πρώτης «ισχυρής κυρίας» στην ιστορία της Ασσυρίας: της Σαμμουραμάτ.

Ωστόσο, από τον μύθο της Σεμιράμιδος μπορούμε να συναγάγουμε ορισμένες ασφαλείς ιστορικές πληροφορίες. Η Σεμίραμις ήταν χήρα και είχε έναν γιο, τον Νινύα, ο οποίος συνωμότησε εναντίον της. Μόλις ανακάλυψε τις μηχανορραφίες του γιου της, η βασίλισσα του παραχώρησε την εξουσία ή, σύμφωνα με άλλες πηγές, μεταμορφώθηκε σε περιστέρι, ένα πουλί το οποίο οι Ασσύριοι θεωρούσαν ιερό, και έγινε αθάνατη. Η Σαμμουραμάτ ήταν επίσης χήρα και μητέρα ενός αγοριού. Την εκτόπισε από την εξουσία ο γιος της; Παραιτήθηκε από τη διακυβέρνηση της χώρας της πιεζόμενη από τον Αντάντ-Νιράρι; Καμία από τις γραπτές μαρτυρίες δεν απαντά στα ερωτήματα αυτά. Αν όμως αποδεικνυόταν κάποια ημέρα ότι αυτό το τμήμα του μύθου αντανακλά την πραγματικότητα, τότε θα μπορούσε ως έναν βαθμό να γίνει πιστευτός και ο υπόλοιπος μύθος, θα μπορούσαμε δηλαδή να δούμε στο πρόσωπο της βασίλισσας Σαμμουραμάτ έναν από τους μεγάλους κατακτητές της Ανατολής κατά την Αρχαιότητα.

Κλήση της Σεμιράμιδος στα όπλα κατά τη γνωστοποίηση της επανάστασης της Βαβυλώνας. Πίνακας του Γκουερτσίνο από το 1645 (ιδιωτική συλλογή)

Νάκια: Η προστάτιδα του ασσυριακού θρόνου

Περίπου έναν αιώνα μετά τη Σαμμουραμάτ, ο Ασσύριος ηγεμόνας Σενναχερίμπ, προτού ανέλθει στον θρόνο, νυμφεύθηκε μια νεαρή αλλοδαπή που ονομαζόταν Νάκια (στην Αραμαϊκή) ή Ζακούτου («Αγνή», στην Ακκαδική). Η Νάκια δεν ήταν τότε παρά μια δευτερεύουσα σύζυγος, αλλά κατόρθωσε, με την πάροδο του χρόνου, να ανυψωθεί στην πρώτη τάξη. Έκτοτε, ενδιαφέρθηκε για την ευημερία των δικών της συμβάλλοντας παράλληλα στη δόξα της Ασσυρίας.

Σύζυγοι και παλλακίδες

Αντίθετα με τους υπηκόους του, που ήταν μονογαμικοί, κάθε Ασσύριος βασιλιάς διατηρούσε σχέσεις με αρκετές γυναίκες. Η κύρια σύζυγος, η μόνη που έφερε τον τίτλο της βασίλισσας, εξουσίαζε τις δύο ή τρεις δευτερεύουσες συζύγους, κατηγορία στην οποία υπαγόταν και η Νάκια όταν εντάχθηκε στη βασιλική οικογένεια. Αν πέθαινε η βασίλισσα, τη διαδεχόταν μία από τις δευτερεύουσες συζύγους. Αυτό συνέβη και με τη Νάκια. Θεωρητικά, ο νόμιμος διάδοχος του θρόνου ήταν ο πρωτότοκος γιος. Αν αυτός εξέλιπε, τον διαδεχόταν ο μεγαλύτερος από τους επιζώντες αδελφούς του. Όμως, στην πραγματικότητα, η επιλογή του διαδόχου ήταν πολύ πιο περίπλοκη, καθώς κάθε σύζυγος προσπαθούσε να προωθήσει τον δικό της γιο. Η Νάκια, μητέρα του νεώτερου από όλους τους γιους του ηγεμόνα, έπρεπε επομένως να φανεί τρομερά επιδέξια, ώστε ο Ασσαρχαδών να θέσει την εξουσία υπό τον έλεγχό του.

Από την άλλη πλευρά, τις παλλακίδες επέλεγε ο ίδιος ο βασιλιάς, ο οποίος, έπειτα από κάθε νικηφόρο εκστρατεία, επέλεγε για τον εαυτό του τις ωραιότερες αιχμάλωτες. Αυτές, από τη στιγμή που εντάσσονταν στο βασιλικό χαρέμι, υπόκειντο σε αυστηρούς κανόνες ιεραρχίας. Τις επιτηρούσαν ευνούχοι και ζούσαν τόσο περιορισμένα, ώστε τις αποκαλούσαν «έγκλειστες».

Η Σεμίραμις οικοδομεί τη Βαβυλώνα, Πίνακας του Ντεγκά,1861

Η δολοφονία του Σενναχερίμπ

Όταν εξέλιπε ο νόμιμος διάδοχος, η Νάκια προσπάθησε να πείσει τον ηγεμόνα να επιλέξει ως διάδοχό του τον γιο που του χάρισε, τον Ασσαρχαδών. Έπρεπε να ενεργήσει με λεπτότητα και δεξιότητα, γιατί ο βασιλιάς είχε και άλλους γιους, πιο μεγάλους, με σαφώς πιο τεκμηριωμένα δικαιώματα. Εξάλλου, η δυσφορία των διαδόχων που κινδύνευαν να παραγκωνισθούν δεν άργησε να εκδηλωθεί. Οι σκευωρίες και οι πλεκτάνες πολλαπλασιάζονταν. Για να προφυλάξει τον γιο της, η Νάκια έπεισε τον βασιλιά να τον απομακρύνει από την Αυλή. Όμως, η κατάσταση εξελίχθηκε σε δράμα: ο ηγεμόνας δολοφονήθηκε, άγνωστο από ποιον. Επακολούθησε ένας πόλεμος για τη διαδοχή που απέβη προς όφελος του Ασσαρχαδών, ο οποίος ανήλθε στον θρόνο το 681 π.Χ. Η Νάκια είχε πετύχει τον σκοπό της.

Μια σεβαστή βασίλισσα

Αφού αγωνίσθηκε για να ανεβάσει τον γιο της στην κορυφή της ιεραρχίας, η Νάκια τον βοήθησε στη διακυβέρνηση της χώρας αναλαμβάνοντας πολύ μεγάλες ευθύνες, όπως αποδεικνύει μια επιστολή, στην οποία ο Ασσαρχαδών της δηλώνει: «Έδωσα αμέσως διαταγές, σύμφωνα με όσα μου διαμήνυσες». Επιπλέον, ο βασιλιάς απεικονίζεται μαζί με τη μητέρα του, κάτι εξαιρετικά σπάνιο στην ασσυριακή τέχνη. Είναι ολοφάνερο πως η Νάκια έχαιρε ιδιαίτερης εύνοιας και εκτίμησης.

Ήδη από την εποχή που ζούσε ο σύζυγός της, η Νάκια διέθετε την προσωπική της Αυλή επικαλούμενη μάλιστα τη δική της «ηγεμονία». Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, ασκούσε μεταξύ του 683 και του 670 π.Χ. ένα είδος αντιβασιλείας στο τμήμα της Ασσυριακής αυτοκρατορίας που αντιστοιχούσε στη Βαβυλωνία. Ο Ηρόδοτος της αποδίδει (ονομάζοντάς την Νίτωκρι) την ανοικοδόμηση της Βαβυλώνας. Το 689 π.Χ., κατά τη διάρκεια μιας εκστρατείας, ο σύζυγός της Σενναχερίμπ κατέστρεψε την πόλη. Στην Ασσυρία, όλοι ψιθύριζαν ότι το βίαιο τέλος του βασιλιά ήταν η τιμωρία του από τον θεό Μαρντούκ για την ιεροσυλία που διαπράχθηκε. Η Νάκια, λοιπόν, αποφάσισε να κατευνάσει χωρίς καθυστέρηση τη θεία μήνι, αποκαθιστώντας την πόλη και τον μεγάλο της ναό.

Πολιτική οξύνοια

Ο Ασσαρχαδών, που ήθελε να προλάβει την εκδήλωση νέων διενέξεων για τη δική του, αυτή τη φορά, διαδοχή, έσπευσε να επιλέξει τον διάδοχό του. Όπως ο πατέρας του, δεν όρισε τον πρωτότοκο γιο του, αλλά τον τρίτο, τον Ασσουρμπανιπάλ. Πάντως, για να εκτονώσει την κατάσταση, ανακήρυξε τον πρωτότοκο γιο του διάδοχο του θρόνου της Βαβυλωνίας, υπό την επικυριαρχία, ωστόσο, του Ασσουρμπανιπάλ. Μπορούμε να σκεφθούμε ότι η βασίλισσα, με την πολιτική οξύνοια που τη διέκρινε, παρενέβη, ώστε να κατευθύνει την επιλογή προς όφελος εκείνου του εγγονού της που έκρινε ότι ήταν ο πιο ικανός να κυβερνήσει την Ασσυρία.

Το 669 π.Χ., ο Ασσαρχαδών σκοτώθηκε στη διάρκεια μιας εκστρατείας στην Αίγυπτο. Η Νάκια, προκειμένου να αποσοβήσει έναν πόλεμο μεταξύ των διεκδικητών του θρόνου, υποχρέωσε όλους τους αδελφούς του Ασσουρμπανιπάλ να δώσουν όρκο αφοσίωσης σε αυτόν. Η πρωτοβουλία της στέφθηκε από απόλυτη επιτυχία: ο Ασσουρμπανιπάλ ανακηρύχθηκε βασιλιάς χωρίς να εκδηλωθεί οποιαδήποτε βίαιη αντίδραση. Η Νάκια, έχοντας σώσει για δεύτερη φορά την Ασσυρία, αποσύρθηκε πλέον από την πολιτική σκηνή.

Ο Ασσουρμπανιπάλ Β΄, εγγονός της Νάκια και βασιλιάς της Ασσυρίας

Ο όρκος που επινόησε η Νάκια

«Όρκος πίστης τον οποίο επιβάλλει η Ζακούτου, βασιλική σύζυγος του Σενναχερίμπ και μητέρα του Ασσαρχαδών, βασιλιά της Ασσυρίας, στον Σαμάς-Σουμ-Ουκίν, αδελφό του Ασσουρμπανιπάλ, στον Σαμάς-Μίτα-Ουμπαλίτ και στους νεώτερους αδελφούς του, στους διαδόχους του θρόνου, στους δυνατούς, στους κυβερνήτες και επάρχους, στους αξιωματικούς, στους επικεφαλής, στους τιμαριούχους, στους διοικητικούς υπαλλήλους όλης της επικράτειας και σε όλους τους υπηκόους της Ασσυρίας, άνδρες και γυναίκες [...]

Εσείς, θα ορκισθείτε ότι, από σήμερα, αν ακούσετε δυσμενή σχόλια που παροτρύνουν σε εξέγερση ή στάση κατά του Ασσουρμπανιπάλ, βασιλιά της Ασσυρίας και κυρίου σας, θα σπεύσετε να ενημερώσετε τη Ζακούτου, τη γιαγιά του, ή τον ίδιο [...] Επίσης, αν ακούσετε να γίνεται λόγος για σχέδιο δολοφονίας ή εξόντωσης του Ασσουρμπανιπάλ [...] Επίσης, αν εσείς οι ίδιοι ακούσετε τέτοιου είδους σχόλια, είτε μεταξύ των στρατιωτών, εκστρατευτικού σώματος ή φρουράς στα οχυρά σας, είτε μεταξύ των αξιωματούχων, ευνούχων ή μη, μεταξύ των αδελφών του, ή των δικών σας αδελφών ή φίλων [...] θα συλλάβετε τον ένοχο και θα τον οδηγήσετε ενώπιον της Ζακούτου ή του Ασσουρμπανιπάλ, βασιλιά της Ασσυρίας και κυρίου σας».


ΠΗΓΗ: https://www.historical-quest.com/arxeio/arxaia-istoria/14-oi-thrylikes-vasilisses-tis-assyrias.html