Λέσβος:η «Πομπηία των φυτών»

 

Σύμφωνα με τα επικρατέστερα γεωδυναμικά μοντέλα, η σημερινή Μεσόγειος προέκυψε από τον βίαιο διαχωρισμό της Τηθύος, δηλαδή της πρώιμης Μεσογείου. Ετσι, εκεί όπου σήμερα βρίσκονται τα χιλιάδες ελληνικά νησιά και νησίδες, πριν από περίπου 20 εκατομμύρια χρόνια υπήρχε μια ενιαία στεριά, η Αιγηίδα. Πώς τα γνωρίζουμε όλα αυτά; Μελετώντας τους παλαιοντολογικούς γεώτοπους και τα σπάνια γεωλογικά και βιολογικά απολιθώματα που περιέχουν! Ενας τέτοιος πολύτιμος γεώτοπος θεωρείται παγκοσμίως το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου επειδή μας προσφέρει μια ακριβή εικόνα της γεωλογικής και της βιολογικής προϊστορίας μας.

Την έρευνα, την προστασία και τη διεθνή προβολή αυτού του παλαιοντολογικού μνημείου έχει αναλάβει το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους στη Λέσβο. Σήμερα έχουμε τη χαρά να φιλοξενούμε στη στήλη μας τον καθηγητή Νίκο Ζούρο, υπερδραστήριο διευθυντή του Μουσείου, ο οποίος πρωταγωνιστεί στον αγώνα για την ένταξη αυτού του μοναδικού γεωπάρκου στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

•Tο Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου αναγνωρίζεται από τους ειδικούς αλλά και από όσους το επισκέπτονται ως ένα μοναδικό γεωλογικό-βιολογικό μνημείο. Σε τι ακριβώς συνίσταται η μοναδικότητά του και η μεγάλη ιστορική και επιστημονική του αξία;

To Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου αποτελεί ένα μοναδικό στο είδος του γεωλογικό και βιολογικό μνημείο διότι αντιπροσωπεύει και αναπαριστά με πληρότητα τα δασικά οικοσυστήματα της Αιγηίδας, της χερσαίας περιοχής που περιελάμβανε ολόκληρο τον ηπειρωτικό και νησιωτικό ελληνικό χώρο, την περίοδο του Κάτω Μειοκαίνου, και συγκεκριμένα πριν από 18,5 - 16,5 εκατομμύρια χρόνια.

Η διατήρηση των δένδρων αλλά και των άλλων οργάνων των φυτών, κλαδιών, φύλλων, καρπών και ριζών, καθώς και της δομής του ξύλου είναι εξαιρετική. Η απολίθωση του ξύλου είναι τέλεια και η μελέτη της εσωτερικής κυτταρικής δομής του στο μικροσκόπιο επιτρέπει τον προσδιορισμό δεκάδων φυτικών ειδών και γενών, πράγμα ιδιαίτερα σπάνιο για μια απολιθωματοφόρα περιοχή.

Η διαδικασία της απολίθωσης προσέδωσε στο μνημείο δύο ακόμη σημαντικά χαρακτηριστικά: την αυτοχθονία του και την ιδιαίτερη αισθητική του αξία.

Η μεγάλη συχνότητα των απολιθωμένων κορμών, που διατηρούνται όρθιοι και με το ριζικό τους σύστημα σε πλήρη ανάπτυξη, πιστοποιεί ότι τα δέντρα απολιθώθηκαν στη φυσική τους θέση και δεν μεταφέρθηκαν από το νερό στη θέση της απολίθωσης, όπως συχνά συμβαίνει με κορμούς δένδρων και αποτυπώματα φύλλων σε άλλες απολιθωματοφόρες περιοχές.

Το πλήθος των τεκμηρίων για τη σύνθεση της χλωρίδας και της πανίδας, που προκύπτει από τη συστηματική έρευνα στην περιοχή, επιτρέπει ασφαλή συμπεράσματα για τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούσαν την περίοδο εκείνη.

Τα λαμπερά τους χρώματα, που περιλαμβάνουν όλη την παλέτα του εικαστικού, από το κρυστάλλινο διαφανές ή γαλακτώδες λευκό του χαλαζία, τις ατελείωτες αποχρώσεις της ώχρας του κίτρινου και του καστανού, το πορτοκαλί, το πορφυρό, το βυσσινί, μέχρι το πράσινο, το μπλε και το μαύρο, σε εξαίσιους συνδυασμούς, ξεχωρίζουν από το σταχτί και το γκρίζο των ηφαιστειακών πετρωμάτων που τα περιβάλλουν, θαμπώνοντας το μάτι του επισκέπτη.

Καμιά περιγραφή δεν μπορεί να αποδώσει τη στιλπνότητα των απολιθωμάτων, την ομορφιά και τη λαμπρότητα των χρωμάτων τους, το αληθινό μεγαλείο των ιστάμενων απολιθωμένων κορμών και την άγρια ομορφιά του τοπίου. Πρόκειται για έναν κόσμο διαφορετικό, ακίνητο, μα συνάμα τόσο ζωντανό.

• Πώς προέκυψε αυτός ο μαγικός γεώτοπος του Βορείου Αιγαίου και τι μας διδάσκει για τη φύση και τη ζωή εκείνης της εποχής;

Η έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα στον χώρο του Βορείου Αιγαίου, η οποία κορυφώθηκε πριν από 18 εκατομμύρια χρόνια, δημιούργησε σύνθετα μεγάλα ηφαίστεια τα οποία εντοπίζονται στο κεντρικό τμήμα της Λέσβου. Οι ηφαιστειακές εκρήξεις έφεραν στην επιφάνεια τεράστιες ποσότητες λάβας και ηφαιστειακής στάχτης και προκάλεσαν μεγάλες ροές πυροκλαστικών υλικών.

Τα ηφαιστειακά υλικά κινήθηκαν με μεγάλη ταχύτητα και κάλυψαν αμέσως το μεγάλο, πυκνό και πλούσιο δάσος που υπήρχε την εποχή εκείνη στη δυτική πλευρά του νησιού.

Η απομόνωση των φυτικών ιστών από τις επιφανειακές συνθήκες και η έντονη υδροθερμική κυκλοφορία θερμών ρευστών πλούσιων σε διαλύματα του πυριτίου, που ακολούθησε, επέτρεψαν την τέλεια απολίθωση των φυτικών ιστών, κάτω από ιδανικές συνθήκες. Κατά τη διαδικασία αυτή είχαμε την αντικατάσταση, μόριο προς μόριο, της οργανικής φυτικής ύλης από ανόργανη ύλη των υδροθερμικών ρευστών.

Με τον τρόπο αυτό διατηρήθηκαν σε άριστη κατάσταση τα όργανα, ο φλοιός καθώς και τα μορφολογικά γνωρίσματα των φυτών, οι αυξητικοί δακτύλιοι και η εσωτερική δομή του ξύλου.

Σήμερα, από τη φυσική διάβρωση των ηφαιστειακών πετρωμάτων αποκαλύπτονται εντυπωσιακοί ιστάμενοι και κατακείμενοι κορμοί δένδρων, που φτάνουν σε μήκος ώς και τα είκοσι μέτρα, ενώ η διάμετρος των απολιθωμένων κορμών πλησιάζει τα τρία μέτρα. Δεν θα ήταν λοιπόν αδόκιμο να χαρακτηριστεί η Λέσβος «η Πομπηία των φυτών».

• Τα τελευταία χρόνια, χάρη στις ερευνητικές δραστηριότητες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, ήρθαν στο φως διάφορα γεωλογικά και παλαιοντολογικά ευρήματα μεγάλης επιστημονικής αξίας. Ποια είναι τα ερευνητικά προγράμματα που αυτή τη στιγμή «τρέχουν» και ποια είναι τα σχέδιά σας για το άμεσο μέλλον;

Στο πλαίσιο των ερευνητικών εργασιών που εκπονεί το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους στη Λέσβο τα τελευταία 20 χρόνια, ανακαλύφθηκαν στην περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους πολλές νέες απολιθωματοφόρες θέσεις με νέα είδη φυτών καθώς και απολιθώματα ζώων, όπως προβοσκιδωτών, μικροθηλαστικών, ερπετών, ψαριών και ασπονδύλων, τα οποία έζησαν στην περιοχή κατά τη γεωλογική περίοδο του Κάτω Μειόκαινου.

Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το Δεινοθήριο, συγγενική μορφή του ελέφαντα, σπανιότατο εύρημα, όχι μόνο για τον ελληνικό χώρο. Ελάχιστα δείγματα του είδους αυτού ηλικίας Κατωτέρου Μειοκαίνου έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα.

Σήμερα το μουσείο βρίσκεται στην κορύφωση της προσπάθειας για την ολοκλήρωση τριών μεγάλων ερευνητικών έργων. Το πρώτο αφορά την ανάδειξη και αξιοποίηση του υποθαλάσσιου τμήματος του απολιθωμένου δάσους, που βρίσκεται στον θαλάσσιο χώρο του κόλπου του Σιγρίου και της νησίδας Νησιώπη.

Στόχος του έργου είναι η αξιοποίηση και ανάδειξη του θαλάσσιου τμήματος του Απολιθωμένου Δάσους με τη δημιουργία επισκέψιμου θαλάσσιου πάρκου-μουσείου που περιλαμβάνει το χερσαίο τμήμα της νησίδας αλλά και το θαλάσσιο τμήμα γύρω από τη Νησιώπη. Παράλληλα, η ανάδειξη και προβολή του Απολιθωμένου Δάσους της Νησιώπης αναμένεται να συμπληρώσει την εικόνα του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου. Το Πάρκο της Νησιώπης, με τη λειτουργία του αναμένεται ότι θα συμβάλει και στην τοπική ανάπτυξη μέσα από την προώθηση ειδικών μορφών τουρισμού, ενώ παράλληλα θα συντελέσει στην προστασία και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.

Το δεύτερο έργο αφορά τις σωστικές ανασκαφές κατά μήκος τού υπό κατασκευή οδικού άξονα Καλλονής - Σιγρίου, ο οποίος διασχίζει την προστατευόμενη περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους. Κατά τη διάρκεια των εκσκαφών έχουν εντοπιστεί δεκάδες απολιθωμένοι κορμοί δένδρων, φυλλοφόροι ορίζοντες, κλαδιά και ριζικά συστήματα δένδρων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συγκεκριμένη σωστική ανασκαφή απολιθωμάτων αποτελεί τη μεγαλύτερη που έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, τόσο από άποψη έκτασης όσο και από άποψη αριθμού ευρημάτων. Για τον λόγο αυτό αποτελεί χώρο ιδιαίτερης επιστημονικής και ερευνητικής αξίας και ύψιστης σημασίας για τη μελέτη των φυτικών απολιθωμάτων.

Το τρίτο έργο αφορά την ανάδειξη, σήμανση και προβολή των γεωλογικών μνημείων της Λέσβου. Ολόκληρη η Λέσβος ύστερα από αξιολόγηση έχει ανακηρυχθεί από την UNESCO Παγκόσμιο Γεωπάρκο λόγω της ιδιαίτερης φυσικής και πολιτιστικής της κληρονομιάς και των δράσεων ανάδειξης και αξιοποίησής της με τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. 

Το έργο αυτό έχει στόχο να ερμηνεύσει και να παρουσιάσει στους Ελληνες και ξένους επισκέπτες την επιστημονική σημασία αλλά και την αισθητική αξία των γεωτόπων της Λέσβου, που αποτελούν τεκμήρια της μακράς και πολύπλοκης διαδικασίας που οδήγησε από την καταστροφή του ωκεανού της Τηθύος, που κάποτε χώριζε την Ευρώπη από την Αφρική, στη δημιουργία του ορογενούς και του ελληνικού αρχιπελάγους.

• Εκτός από τις αμιγώς μουσειακές-ερευνητικές, ποιες άλλες δραστηριότητες αναπτύσσονται και υποστηρίζονται από το Μουσείο του Απολιθωμένου Δάσους;

Εδώ και 20 χρόνια το μουσείο συμμετέχει ενεργά στην προσπάθεια αναζωογόνησης της πολιτιστικής και επιστημονικής δραστηριότητας στην ακριτική Λέσβο και στην ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς ως ουσιαστικών στοιχείων μιας εναλλακτικής αναπτυξιακής προσπάθειας που μπορεί να συμβάλει στην ανάσχεση της πληθυσμιακής γήρανσης και της απερήμωσης που δυστυχώς μαστίζει τις τελευταίες δεκαετίες ιδιαίτερα τη δυτική Λέσβο.
Επιδιώκει συνέργειες με τοπικούς φορείς για τη διοργάνωση εκδηλώσεων, όπως οι καλοκαιρινές εκδηλώσεις «Γιορτές της Γης» και η γιορτή αγροτουρισμού, επιστημονικά συνέδρια, θερινά σχολεία, δράσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης των πολιτών και των νέων και δράσεις προβολής των γεωλογικών μνημείων της Λέσβου και του Αιγαίου.
Το μουσείο με τη συνεργασία των Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης και Αιγαίου και πολλών άλλων φορέων δημιούργησε την έκθεση «Αιγαίον, η γέννηση ενός αρχιπελάγους», η οποία περιοδεύει στην Ελλάδα και σε χώρες του εξωτερικού προβάλλοντας την ομορφιά και την επιστημονική αξία των γεωμνημείων και των ανεπανάληπτων τοπίων των νησιών του Αιγαίου.

• Aναγνωρίζοντας τη μεγάλη περιβαλλοντική, γεωλογική και παλαιοντολογική του αξία η ελληνική πολιτεία ανακήρυξε το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης», με σκοπό την προστασία και την επωφελή διαχείρισή του. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια πρώτος εσείς ξεκινήσατε έναν αγώνα προκειμένου να ενταχθεί στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Θα θέλατε να μας εξηγήσετε το νόημα και τη σκοπιμότητα αυτής της προσπάθειας;

Η περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους ανακηρύχθηκε Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης το 1985. Ανήκει στις προστατευμένες περιοχές του Δικτύου Natura 2000, ενώ προστατεύεται επίσης από τη Συνθήκη της Βαρκελώνης αλλά και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο. Στόχος της προσπάθειας ένταξης του Απολιθωμένου Δάσους στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO είναι η ανάδειξη της παγκόσμιας αξίας και της οικουμενικότητας του μνημείου.

H παγκόσμια αξία του Απολιθωμένου Δάσους είναι ότι ανήκει στα λιγοστά και μοναδικά στο είδος τους απολιθωμένα δασικά οικοσυστήματα, μια εξαιρετική μαρτυρία για την εξέλιξη της ζωής, των οικοσυστημάτων και των κλιματικών συνθηκών του Κάτω Μειοκαίνου. Το πλήθος και η ποικιλία ειδών της χλωρίδας και πανίδας που έχουν προσδιοριστεί, η δυνατότητα σύγκρισης του απολιθωμένου οικοσυστήματος με τα σύγχρονα οικοσυστήματα, που συγκροτούν μια εξέχουσας σημασίας μεταβατική ζώνη ανάμεσα στην Ασία και την Ευρώπη, συνιστά παγκόσμια επιστημονική μοναδικότητα.

Η πληρότητα και η ακεραιότητα της διατήρησης στον ίδιο χώρο των τεκμηρίων για τις γεωλογικές διεργασίες που δημιούργησαν αυτό το μνημείο αλλά και των μεταγενέστερων εξελικτικών σταδίων που διαμόρφωσαν το σημερινό ανάγλυφο των νησιών του Αιγαίου, συνδέει το γεωλογικό περιβάλλον με την παρουσία του ανθρώπου στον χώρο, και τη σχέση του τοπίου και των φυσικών πόρων με την αυγή του αιγαιακού πολιτισμού.

Μια επιπρόσθετη πολιτισμική αξία του Απολιθωμένου Δάσους είναι η σχέση αυτής της μοναδικής περιοχής με τον Αριστοτέλη και τον Θεόφραστο, η επίσκεψη των οποίων στη Λέσβο συνδέεται με τη θεμελίωση των φυσικών επιστημών. Διόλου τυχαίο που ο Θεόφραστος, ο οποίος γεννήθηκε στην Ερεσό, ανάμεσα στα πολλά έργα του έγραψε το «Περί λίθων», το πρώτο επιστημονικό σύγγραμμα για τη συστηματική μελέτη των πετρωμάτων, καθώς και το «Περί των λιθουμένων», έχοντας παρατηρήσει τα απολιθωμένα δένδρα να ξεπροβάλλουν σε κάθε βήμα του στη γενέθλια γη.


ΠΗΓΗ: http://www.tapantareinews.gr/2020/05/blog-post_281.html