Λορέντζος Μαβίλης - Χριστόδουλος Σώζος: Η θυσία δύο μεγάλων Ελλήνων για την απελευθέρωση της Ηπείρου (1912)

Σήμερα, 21 Φεβρουαρίου, συμπληρώνονται 108 χρόνια από την απελευθέρωση της πρωτεύουσας της Ηπείρου, των Ιωαννίνων. Στην πολύμηνη πολιορκία της πόλης και στην απελευθέρωση της ανυπέρβλητο εμπόδιο για την κατάληψη ήταν τα οχυρά του Μπιζανίου, που είχαν φτιαχτεί το 1910 με τη συμμετοχή των Γερμανών Πούσελτ (Αντισυνταγματάρχης Πυροβολικού) και Μοτ (Αντισυνταγματάρχης Μηχανικού). Σκεφτήκαμε σήμερα, να αναφερθούμε σε δύο επιφανείς Έλληνες της εποχής, που πολέμησαν εθελοντικά για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων και έχασαν τη ζωή τους στα κακοτράχαλα βουνά της πρωτεύουσας της Ηπείρου, πριν την απελευθέρωση της πόλης. Ο πρώτος, είναι ο σπουδαίος ποιητής Λορέντζος Μαβίλης. Ο δεύτερος όμως, ο Χριστόδουλος Σώζος, Ελληνοκύπριος Δήμαρχος Λεμεσού (εν ενεργεία!), που εγκατέλειψε κρυφά την Μεγαλόνησο, πολέμησε σε Θεσσαλία, Μακεδονία και Ήπειρο και άφησε την τελευταία του πνοή στη Μανωλιάσα, έξω απ’ τα Γιάννενα, μάλλον είναι σε ελάχιστους γνωστός.

Λορέντζος Μαβίλης: ποιητής, σκακιστής και εθνικός αγωνιστής

Ο Λορέντζος Μαβίλης, ήταν ποιητής, μεταφραστής, φιλόλογος, δημοτικιστής και εθνικός αγωνιστής. Ανήκε σε εύπορη οικογένεια της κερκυραϊκής άρχουσας τάξης. Είχε ισπανική καταγωγή. Ο παππούς του, δον Λορέντζο Μαμπίλι ι Μπουλινί (Mabilly y Bulligny), είχε εγκατασταθεί μόνιμα στην Κέρκυρα, όπου υπηρέτησε ως γενικός πρόξενος της Ισπανίας. Ο πατέρας του, Παύλος Φερδινάρδος Κάρολος Μαβίλης, υπηρετούσε ως πρόεδρος δικαστηρίου στην Ιθάκη, όταν η σύζυγός του Ιωάννα (το γένος Καποδίστρια - Σούφη), έφερε στον κόσμο τον Λορέντζο (1860). Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στην Κέρκυρα, όπου το 1877 αποφοίτησε από το “Βασιλικόν Γυμνάσιον”. Στη συνέχεια, ήρθε στην Αθήνα και άρχισε να σπουδάζει στη Φιλοσοφική και Μαθηματική Σχολή. Τον επόμενο χρόνο, έφυγε για το Μόναχο όπου συνέχισε τις σπουδές του στο εκεί Πανεπιστήμιο, τις οποίες συνέχισε αργότερα στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ. Το 1890, υπέβαλε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Ερλάνγκεν με τίτλο “Δύο Βιεννέζικα Χειρόγραφα του Ιωάννη Σκυλίτζη” (“ Zwei wiener Handschriften des Johannes Skylitzes”). Στα 14 χρόνια που έζησε στη Γερμανία ο Μαβίλης, εκτός από κάποιες επισκέψεις στην Κέρκυρα, έκανε μποέμικη ζωή. Έμαθε όμως πολλές ξένες γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά, γερμανικά, λατινικά και σανσκριτικά).

Εντρύφησε ακόμα στον χώρο της τέχνης και της ανατολικής φιλολογίας και φιλοσοφίας. Διατηρούσε όλα αυτά τα χρόνια, επικοινωνία με φίλους του από τα μαθητικά του χρόνια στην Κέρκυρα, στην οποία επέστρεψε οριστικά το 1892.

Η πατριωτική δράση του Λορέντζου Μαβίλη, ξεκίνησε το 1896, όταν μαζί με τον φίλο και συμπατριώτη του Κωνσταντίνο Θεοτόκη πήραν μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα της Κρήτης. Το 1897, πήρε μέρος επικεφαλής Κερκυραίων εθελοντών σε μάχες στην Ήπειρο, όπου και τραυματίστηκε. Μετά από πιέσεις φίλων του, έθεσε υποψηφιότητα στις βουλευτικές εκλογές του 1910 και εκλέχτηκε βουλευτής στην Πρώτη Αναθεωρητική Βουλή με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Στις εκλογές του 1912, απέτυχε να εκλεγεί, κυρίως λόγω της αντιδημοτικιστικής προπαγάνδας, η οποία στράφηκε εναντίον του ακόμα και στην Κέρκυρα.

Ο Μαβίλης ήταν φανατικός δημοτικιστής. Αυτό οφείλεται όχι μόνο στην προοδευτική επτανησιακή κοινωνία, αλλά και τον θαυμασμό του στον Δ. Σολωμό και την επαφή του με τους λόγιους Ιάκωβο Πολυλά, Νικόλαο Κονεμένο, Γεώργιο Καλοσγούρο, Νικόλαο Κογεβίνα, Ανδρέα Κεφαλληνό και Γεράσιμο Μαρκορά. Με το θέμα της δημοτικής, ασχολήθηκε και στα ελάχιστα πεζά που έγραψε, όπως στο άρθρο που δημοσίευσε το 1884, υπερασπιζόμενος τη μετάφραση της “Οδύσσειας” στη δημοτική από τον Ιάκωβο Πολυλά.

Μνημειώδης ήταν όμως ο λόγος του στη Βουλή, στις 26 Φεβρουαρίου 1911, ως βουλευτής Κέρκυρας. Υπερασπιζόμενος τη δημοτική γλώσσα, είπε απευθυνόμενος στους καθαρευουσιάνους: “ Χυδαία γλώσσα δεν υπάρχει. Υπάρχουσι χυδαίοι άνθρωποι και υπάρχουσι πολλοί χυδαίοι άνθρωποι ομιλούντες την καθαρεύουσαν”. Στη Βουλή, επικράτησε πανδαιμόνιο. Από τη μία οι συνάδελφοι βουλευτές του Μαβίλη ξέσπασαν σε ζωηρά χειροκροτήματα και από την άλλη, γλωσσομύντορες (οπαδοί της καθαρεύουσας), φοιτητές κυρίως, από τα θεωρεία, που κατά παράβαση του κανονισμού της Βουλής φωνασκούσαν και θορυβούσαν. Η φράση αυτή του Μαβίλη, έχει μείνει στην ιστορία, αν και έχει “γνωρίσει” πολλές...παραλλαγές, με γνωστότερη το: “Δεν υπάρχει χυδαία γλώσσα (ή χυδαίες λέξεις), αλλά μόνο χυδαία μυαλά”. Βέβαια και ο Μαβίλης επηρεάστηκε πιθανότατα από μια φράση του Νικόλαου Κονεμένου (1873): “Χυδαιότης και απρέπεια δεν υπάρχει σε καμία γλώσσα. Χυδαιότης και απρέπεια μπορεί να υπάρχει μόνον στην ιδέα ή στον τρόπο εκφράσεως της ιδέας”.

Ο Λορέντζος Μαβίλης ως ποιητής

Αν και ασχολήθηκε από πολύ νωρίς με την ποίηση, ο Μαβίλης έγραψε λίγα ποιήματα στη Γερμανία. Τα περισσότερα, τα δημοσίευσε μετά την επιστροφή του στην Κέρκυρα το 1890. Δεν εξέδωσε κάποια ποιητική συλλογή, αλλά έστελνε ποιήματα σε μεμονωμένα περιοδικά, υπογράφοντας ως Μ. Ίσως ήθελε να δείξει έτσι την αντιπάθεια του προς τη δημοσιότητα. Πολλά από τα ποιήματα του Μαβίλη, έμειναν αδημοσίευτα ως το 1915, οπότε ο φίλος του Κ. Θεοτόκης, μετά από επιθυμία που είχε εκφράσει πριν πεθάνει η αδελφή του Εσθήρ, επιμελήθηκε την Έκδοση “Τα έργα του Λορέντζου Μαβίλη” που εκδόθηκαν σε ξεχωριστό τόμο από το περιοδικό “Γράμματα της Αλεξάνδρειας”. Τα περισσότερα ποιήματα του ήταν σονέτα. Το ποιητικό αυτό είδος, ήταν άγνωστο στην Ελλάδα και ο Μαβίλης θεωρείται ως ο κύριος εκφραστής της ποιητικής αυτής μορφής στη χώρα μας. Μόνο δύο σονέτα έγραψε στα γερμανικά, όλα τα υπόλοιπα είναι στα ελληνικά. Έχει επηρεαστεί από Γερμανούς φιλοσόφους, ενώ φανερές είναι και οι επιρροές του από την ινδική θρησκεία, τη φιλοσοφία και τον βουδισμό.

Ο ηρωικός θάνατος του Λορέντζου Μαβίλη στον Δρίσκο (28 Νοεμβρίου 1912)

Ο Λορέντζος Μαβίλης, όπως έκανε το 1896 και το 1897, το 1912 με την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων, έσπευσε να καταταγεί στον Στρατό. Αν και ήταν πλέον 52 ετών και του προτάθηκε να μείνει σε κάποια επιτελική θέση, εκείνος αρνήθηκε και έσπευσε να πολεμήσει στην πρώτη γραμμή.

Οι Γαριβαλδηνοί, ήταν ένα σώμα εθελοντών πολεμιστών, γνωστοί και ως Ερυθροχίτωνες, λόγω των κόκκινων χιτώνων που φορούσαν. Το σώμα αυτό, αποτελούμενο αρχικά από 1.000 περίπου άνδρες, ιδρύθηκε από τον Giuseppe Garibaldi (1807-1882) και είχε σημαντική συμβολή στην συγκρότηση του Ηνωμένου Βασιλείου της Ιταλίας. Τον Giuseppe Garibaldi, διαδέχθηκε στην ηγεσία του σώματος των Γαριβαλδηνών, ο γιός του Rizzioti (1847-1924). Το 1897, ήρθε στην Ελλάδα επικεφαλής 300 εθελοντών. Πήραν μέρος στις μάχες του Δομοκού και του Βελεστίνου όπου και διακρίθηκαν. 15 χρόνια αργότερα, ο 65χρονος πλέον Rizzoti με τον γιό του Guiseppe Pepino και την κόρη του, ξεκίνησαν την στρατολόγηση εθελοντών για να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Η ιταλική κυβέρνηση, απαγόρευσε τη στρατολόγηση των εθελοντών. Ωστόσο, ο Rizzoti, μαζί με τα δύο παιδιά του και μια μικρή ομάδα γενναίων ερυθροχιτώνων, αψήφησαν τις απαγορεύσεις και ήρθαν στη χώρα μας. Η άφιξη των Γαριβαλδηνών στην Αθήνα, προκάλεσε θύελλα ενθουσιασμού στους Έλληνες. 3.000 εθελοντές γράφτηκαν στο σώμα των Ελλήνων Γαριβαλδηνών, με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη και πολιτευτή Αλέξανδρο Ρώμα. Ανάμεσα τους ο Λορέντζος Μαβίλης, ο ποιητής Ναθαναήλ Δομενεγίνης, ο Αριστοτέλης Τοπάλης, ο Αλέξανδρος Γέροντας, ο Αλέξιος Τάκης και άλλοι. Στο σώμα αυτό, εντάχθηκε και η Ασπασία Ι. Ράλλη, κόρη του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, ανιψιά του Ρώμα και σύζυγος του πολιτευτή Ι. Ράλλη, η οποία πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στο μέτωπο ως νοσηλεύτρια. Μετά από σύντομη άσκηση, οι Γαριβαλδηνοί αναχώρησαν για το μέτωπο της Ηπείρου, όπου ο Στρατός μας με επικεφαλής τον Αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη συναντούσε δυσκολίες, λόγω υπέρτερων τουρκικών δυνάμεων, αλλά και των απροσπέλαστων οχυρών του Μπιζανίου.

Οι Γαριβαλδηνοί, έφασαν κοντά στα Γιάννενα και συγκεκριμένα στο όρος Δρίσκος στις 26 Νοεμβρίου. Ο Δρίσκος, είναι μικρή οροσειρά μεταξύ της λίμνης των Ιωαννίνων και του όρους Λάκμος, με ψηλότερη κορυφή 1.078 μ.

Επικεφαλής των Γαριβαλδηνών ήταν ο Α. Ρώμας και επιτελάρχης ο Μπαρδόπουλος. Μαζί τους, πολέμησαν, όπως και στη Μακεδονία, Κρητικοί εθελοντές. Την πρώτη μέρα των συγκρούσεων, 600 Τούρκοι που υπεράσπιζαν τον Δρίσκο, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους και να κατευθυνθούν προς τα πεδινά μέρη των Ιωαννίνων, αφήνοντας αιχμάλωτους, όπλα και σκηνές στους Γαριβαλδηνούς. Όμως, την επόμενη μέρα, οι Τούρκοι ενισχυμένοι με πολλούς άνδρες, επιτέθηκαν στου Γαριβαλδηνούς. Ιδιαίτερα, το τουρκικό πυροβολικό από την Καστρίτσα τους προκάλεσε μεγάλες απώλειες. Σύντομα, οι Γαριβαλδηνοί ενισχύθηκαν από δυνάμεις πεζικού και τρία παλιά, πεδινά πολυβόλα, τα οποία έβαλαν κατά των τουρκικών θέσεων στην Καστρίτσα και στη Γιάννιτσα. Οι Γαριβαλδηνοί, είχαν αρκετές απώλειες. Ο αρχηγός του επιτελείου Μπαρδόπουλος, είχε τραυματιστεί, ο Πειραιώτης Λοχαγός, δικηγόρος Βραχνός σκοτώθηκε, όπως και ο Μακρής, επικεφαλής των Κρητικών.

Στις 28 Νοεμβρίου, οι Τούρκοι που γνώριζαν την μεγάλη στρατηγική αξία του Δρίσκου, έφεραν κι άλλες ενισχύσεις. Συνολικά, 8.000, επιτέθηκαν εναντίον των Ελλήνων. Εκτός δε από τα πυροβόλα της Καστρίτσας, στη Λεύκα, κατά μήκος των χαρακωμάτων της λίμνης των Ιωαννίνων, τοποθετήθηκαν κι άλλα, τα οποία έριχναν ασταμάτητα πυρά προς τον Δρίσκο.

Οι Γαριβαλδηνοί, εκτός από τις πολλές απώλειες, είχαν πλέον ελάχιστα πυρομαχικά. Ο επιτελάρχης Μπαρδόπουλος, τραυματίας από την προηγούμενη ημέρα, πληγώθηκε από σφαίρα και σε άλλο σημείο του σώματος του από σφαίρα. Ο Αριστοτέλης Τοπάλης σκοτώθηκε, όπως και ο Κρητικός Γερακάρης, παλιός πολεμιστής των επαναστάσεων της Μεγαλονήσου, ο οποίος συνοδευόταν στον πόλεμο από τους τέσσερις γιούς του. Ο αρχηγός των Γαριβαλδηνών Ρώμας, τραυματίστηκε από σφαίρα στο μπράτσο και τον αντικατέστησε ο Peppino Garibaldi. Ο Λορέντζος Μαβίλης, Λοχαγός των Γαριβαλδηνών, καθώς αποσυρόταν από το πεδίο της μάχης, δέχθηκε μια σφαίρα που τον τραυμάτισε θανάσιμα. Σύμφωνα με τον συμπολεμιστή του Νίκο Καρβούνη τα τελευταία του λόγια ήταν: “Περίμενα πολλές τιμές από τούτον τον πόλεμον, αλλά όχι και την τιμή να θυσιάσω τη ζωή μου, για την Ελλάδα”. Ξεψύχησε στα χέρια του Κεφαλλονίτη (από παλιά γαλλική οικογένεια) Φωκίωνα Ρωκ. Ο 21χρονος τότε Ρωκ (1891-1945), είκοσι χρόνια περίπου αργότερα, καταξιωμένος γλύπτης πλέον, φιλοτέχνησε το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στην Αθήνα... Βλέποντας ότι ήταν μάταιο και επικίνδυνο να συνεχίσουν να αγωνίζονται οι Γαριβαλδηνοί, ο Συνταγματάρχης Ματθιόπουλος, έδωσε εντολή να οπισθοχωρήσουν προς το Χάνι Καμπέρ Αγά. Κατάφεραν όμως, να προκαλέσουν μεγάλες απώλειες στους Τούρκους (κάποιες πηγές κάνουν λόγο για 2.000 νεκρούς). Το σώμα των Γαριβαλδηνών διαλύθηκε, στην Ήπειρο έφτασε ο διάδοχος Κωνσταντίνος, καθώς θεωρήθηκε ότι ο Σαπουντζάκης δεν ήταν ο καταλληλότερος ηγέτης για να επιτευχθεί η απελευθέρωση των Ιωαννίνων, που τελικά, έγινε στις 21 Φεβρουαρίου 1913, μετά από λυσσαλέες μάχες...

Κλείνοντας την αναφορά μας στον Λορέντζο Μαβίλη, να σημειώσουμε και κάτι που είναι σχετικά άγνωστο. Ο μεγάλος αυτός ποιητής και εθνικός αγωνιστής, ήταν εξαιρετικός σκακιστής. Όπως αναφέρει ο Παναγής Α. Σκλαβούνος, στο βιβλίο του “Οι Άγνωστες Εποχές του Ελληνικού Σκακιού”, όταν βρισκόταν στη Γερμανία, ο Μαβίλης είχε κερδίσει το 1889 το πρωτάθλημα στη λύση σκακιστικών προβλημάτων, ενώ το 1890, κατέκτησε το πρωτάθλημα Βαυαρίας στο σκάκι, με το ψευδώνυμο Dr. Greco!

Χριστόδουλος Σώζος: ο Δήμαρχος Λεμεσού που πολέμησε και σκοτώθηκε για την Ελλάδα

Και αν ο ηρωικός θάνατος του Λορέντζου Μαβίλη είναι γνωστός σε κάποιους (ελπίζουμε...), ο θάνατος έξω από τα Γιάννενα λίγες μέρες αργότερα του, τότε Δημάρχου Λεμεσού, Χριστόδουλου Σώζου, είναι, νομίζουμε παντελώς άγνωστος...

Ο Χριστόδουλος Σώζος, ήταν Ελληνοκύπριος δικηγόρος, πολιτικός και επιχειρηματίας. Γεννήθηκε στη Λεμεσό, το 1872. Ο παππούς του, Αντώνιος Ιάκωβος Λοΐζου, είχε πάρει μέρος στην Επανάσταση του 1821 ως εθελοντής, πολεμώντας στο πλευρό του Φαβιέρου στην Αθήνα, ενώ ο πατέρας του Σώζων Λοΐζου, είχε πολεμήσει στην Κρήτη κατά την Επανάσταση του 1866. Φοίτησε στην Ελληνική Σχολή Λεμεσού και στη συνέχει στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου είχε μεταξύ άλλων, συμφοιτητές τον λογοτέχνη και ακαδημαϊκό Σίμο Μενάρδο και τον Κύπριο Νικόλαο Λανίτη, δημοσιογράφο, πολιτικό και αγωνιστή. Μετά το τέλος των σπουδών του, επέστρεψε στην Κύπρο όπου εργάστηκε σαν δικηγόρος, αρχικά στην Κερύνεια (1892-1894) και στη συνέχεια στο Κτήμα (Άνω Πάφος), από το 1894 ως το 1898, οπότε εγκαταστάθηκε στη Λεμεσό. Από το 1901 ως το 1911, ήταν βουλευτής - μέλος του Νομοθετικού Συμβουλίου στο Διαμέρισμα Λεμεσού - Πάφου. Ανέπτυξε έντονη κοινοβουλευτική δραστηριότητα, φέρνοντας σε δύσκολη θέση την βρετανική αποικιακή κυβέρνηση (ας μην ξεχνάμε ότι τότε η Κύπρος ήταν βρετανική αποικία). Στον Σώζο οφείλεται η κατάθεση και έγκριση από την πλειοψηφία του Νομοθετικού Συμβουλίου, του πρώτου ενωτικού δημοψηφίσματος στην Κυπριακή Βουλή (1903). Υπήρξε επίσης ένας από τους ιδρυτές του Λαϊκού Ταμιευτηρίου (μετέπειτα Λαϊκή Τράπεζα Κύπρου).

Ο Σώζος Δήμαρχος Λεμεσού - Ο ηρωικός θάνατος του

Το 1908, ο Χριστόδουλος Σώζος εκλέχθηκε Δήμαρχος Λεμεσού, όπου έκανε πολλά και σημαντικά έργα. Όταν άρχισαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912), έφυγε κρυφά από την οικογένειά του, καθώς ήταν σίγουρος ότι δεν θα τον άφηναν και ήρθε στην Ελλάδα για να πολεμήσει. Συναντήθηκε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος του πρότεινε να μείνει στην Αθήνα, σε κάποια επιτελική θέση. Αυτός όμως ήταν ανένδοτος. Μετά και τη νέα συνάντησή του με τον Βενιζέλο, αποφάσισε να καταταγεί ως απλός στρατιώτης στο Α’ Σύνταγμα Πεζικού. Πολέμησε στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και την Ήπειρο. Στις 6 Δεκεμβρίου 1912, στις μάχες για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, σκοτώθηκε στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας του χωριού Μανωλιάσα (ορεινό χωριό, χτισμένο σε υψόμετρο 820 μ. , στις πλαγιές του όρους Τόμαρος). Έτσι έγινε ο πρώτος και μοναδικός Δήμαρχος Κύπρου, που σκοτώθηκε σε μάχη, πολεμώντας ως απλός στρατιώτης. Και πιθανότατα, κάτι ανάλογο δεν έχει προηγούμενο όχι μόνο στην ελληνική, αλλά και τη παγκόσμια ιστορία. Από τον γάμο του με την Ερμιόνη Ζαχαριάδη, απέκτησαν έναν γιο, τον Ζήνωνα. Τον Δεκέμβριο του 1913, η βουλή των Ελλήνων αποφάσισε την ανάρτηση της φωτογραφίας του στο κτίριό της. Το 1915, στον Δημοτικό Κήπο Λεμεσού, δημιουργήθηκε μνημείο προς τιμήν του. Στα Γιάννενα, υπάρχει οδός με το όνομά του, ενώ το 1998 στήθηκε προτομή του στις όχθες της λίμνης της πόλης.

ΠΗΓΗ: https://www.protothema.gr/stories/article/1097209/loredzos-mavilis-poiitis-hristodoulos-sozos-dimarhos-lemesou-polemodas-kai-pethainodas-gia-tin-apeleutherosi/