Οι συρρικνούμενες οικογένειες της Κίνας
Δραματικές δημογραφικές αλλαγές βρίσκονται σε εξέλιξη στην Κίνα, ο οποίες θα διαμορφώσουν τις οικονομικές, κοινωνικές και γεωπολιτικές προοπτικές της χώρας για τις επόμενες δεκαετίες. Αυτές οι πολυσυζητημένες αλλαγές περιλαμβάνουν τη μείωση του αριθμού των ατόμων σε ηλικία εργασίας, την ταχεία γήρανση του πληθυσμού, και μια αυξανόμενη ανισορροπία μεταξύ των φύλων με τους άνδρες να ξεπερνούν αριθμητικά κατά πολύ τις γυναίκες. Ωστόσο, μια απολύτως σημαντική δημογραφική τάση έχει προσελκύσει πολύ λιγότερη προσοχή: ο επερχόμενος μετασχηματισμός της κινεζικής οικογενειακής δομής.
Στο διάστημα μιας γενιάς, οι κινεζικές οικογένειες θα είναι πολύ πιο ισχνές από ποτέ. Τα εκτεταμένα δίκτυα συγγένειας θα ατροφήσουν σε ολόκληρο το έθνος και πολλοί άνθρωποι δεν θα έχουν πλέον στενούς συγγενείς εξ αίματος. Αυτή η μεταβολή της φύσης της κινεζικής οικογένειας είναι η αναπόφευκτη συνέπεια της παρατεταμένης μείωσης των ποσοστών γονιμότητας της Κίνας, μια τάση που προηγήθηκε της εφαρμογής της σκληρής πολιτικής του ενός παιδιού από το Πεκίνο το 1979 και συνεχίζεται πέρα από τον επίσημο τερματισμό της πολιτικής το 2015. Έχει καταλήξει σε μια ριζική αλλαγή σε μια κοινωνία που ιστορικά ορίζεται από την σημασία των οικογενειακών δεσμών.
Ο μαρασμός της κινεζικής οικογένειας είναι πλέον ουσιαστικά αναπόφευκτος και οι συνέπειές του θα γίνουν αισθητές σύντομα. Θα επιβάλει οικονομικά βάρη στα άτομα και θα περιορίσει την ικανότητά τους να προχωρούν και να επιδιώκουν επιχειρηματικές σταδιοδρομίες που ενέχουν ρίσκο. Το κινεζικό κράτος θα δει την οικονομική του δύναμη και τις αμυντικές πολιτικές του να περικόπτονται. Σε έναν βαθμό που οι ηγέτες της Κίνας δεν μπορούν ακόμη να προβλέψουν, η μεταβαλλόμενη δομή της κινεζικής οικογένειας αποτελεί απειλή για τις μεγάλες φιλοδοξίες της χώρας τις επόμενες δεκαετίες.
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΟΡΥΦΩΣΗ
Οι αυτοκρατορίες και τα κράτη εδώ και χιλιετίες διεξαγάγουν απογραφές -για παράδειγμα, καταμετρώντας τους ανθρώπους για στρατιωτικές κινητοποιήσεις, ή τα νοικοκυριά για φορολογία- αλλά οι κυβερνήσεις σπάνια έχουν συλλέξει δεδομένα σχετικά με την δομή των οικογενειών. Το Πεκίνο δεν αποτελεί εξαίρεση. Οι ερευνητές πρέπει να στραφούν στη μοντελοποίηση, όπως έχουμε κάνει εμείς, για να γίνει κατανοητό το πώς θα μοιάζουν οι κινεζικές οικογένειες στο μέλλον σύμφωνα με τις ιστορικές και τις αναμενόμενες τάσεις στα ποσοστά γέννησης, θανάτου, γάμου και διαζυγίου.
Η μοντελοποίηση της κινεζικής συγγένειας αποκαλύπτει ότι η χώρα έχει εισέλθει στην εποχή της «κορύφωσης της οικογένειας» (“peak family”): κατά μέσο όρο, η κινεζική ευρύτερη οικογένεια είναι τώρα μεγαλύτερη από όσο σε οποιαδήποτε άλλη προηγούμενη περίοδο -αλλά πρόκειται να γίνει μόνο μικρότερη τα επόμενα χρόνια. Αυτό το εύρημα μπορεί να φαίνεται παράδοξο, στο ότι το στερεότυπο μιας παραδοσιακής κινεζικής οικογένειας από το παρελθόν περιλαμβάνει μεγάλο πληθυσμό από αδέλφια, ξαδέλφια και άλλους συγγενείς. Αλλά αυτή η εικόνα είναι πραγματικά παραπλανητική. Οι ρυθμοί γεννήσεων ήταν υψηλότεροι στο παρελθόν από όσο είναι τώρα, αλλά οι εν ζωή συγγενείς ήταν πολύ λιγότεροι λόγω των υψηλότερων ποσοστών θανάτου.
Μόλις το 1950, όπως εκτιμούμε, μόνο το 7% των Κινέζων ανδρών και γυναικών στην δεκαετία της ηλικίας των 50 τους είχαν γονείς εν ζωή˙ το αντίστοιχο ποσοστό σήμερα υπερβαίνει το 60%. Ακόμη και μετά από τρεις δεκαετίες γονιμότητας σε επίπεδο υπο-αντικατάστασης (δηλαδή, το μέσο ζευγάρι έχει λιγότερα από δύο παιδιά), οι μεγαλύτεροι ενήλικες της Κίνας έχουν σαφώς περισσότερα εν ζωή παιδιά και είναι επίσης πολύ πιθανότερο να έχουν έναν εν ζωή σύζυγο τώρα από όσο ήταν περί τον χρόνο της ίδρυσης της Λαϊκής Δημοκρατίας το 1949.
Ο αριθμός των ξαδέλφων είναι ακόμη πιο αξιοσημείωτος: μόνο ένας στους τέσσερις [25%] Κινέζους στα 30 του είχε δέκα ή περισσότερα ξαδέλφια το 1950, αλλά περισσότερο από το 90% έχει σήμερα. Φαίνεται ασφαλές να πούμε ότι τα κινεζικά δίκτυα συγγενών δεν ήταν ποτέ τόσο μεγάλα όσο είναι στις αρχές του 21ου αιώνα.
Τα τελευταία 40 χρόνια είδαν την εκπληκτική οικονομική άνθηση της Κίνας να συμπίπτει με την ενίσχυση των διευρυμένων οικογενειακών δικτύων της. Κανείς δεν έχει ακόμη εξετάσει τον ρόλο της αλλαγής της οικογενειακής δομής στην εκθαμβωτική αναπτυξιακή πρόοδο της Κίνας, αλλά η οικογενειακή δυναμική σίγουρα βοήθησε την Κίνα να επωφεληθεί από το πολυ-συζητημένο «δημογραφικό μέρισμα» της κατοχής ενός δυσανάλογα νεαρού, σε ηλικία εργασίας πληθυσμού. Οι αριθμοί των σε ηλικία εργασίας αδελφών, ξαδέλφων, θείων, και άλλων συγγενών αυξήθηκαν στην Κίνα μετά τον Μάο, παρέχοντας ο ένας στον άλλο πρόσβαση σε επαγγελματικές και επιχειρηματικές ευκαιρίες, καθώς και ενίσχυση των άτυπων διχτυών ασφαλείας. Οι μεγάλες οικογένειες βοήθησαν τα μέλη τους να πλοηγηθούν στις αναταραχές και τις μεταβολές στην κινεζική οικονομία.
ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ
Αλλά η εκτεταμένη οικογένεια στην Κίνα έχει ήδη φτάσει στο ποσοτικό της αποκορύφωμα. Οι οικογένειες στην Κίνα όχι μόνο γερνούν αλλά συρρικνώνονται -και με επιταχυνόμενο ρυθμό. Το σε επίπεδο υπο-αντικατάστασης ποσοστό γονιμότητας της Κίνας -μια διαδεδομένη και παρατεταμένη τάση πλέον- στεγνώνει την ομάδα των αδελφών και των ξαδέλφων του έθνους. Τα ποσοστά γονιμότητας αυξήθηκαν ελαφρώς αμέσως μετά την χαλάρωση της πολιτικής του ενός παιδιού το 2015, αλλά στην συνέχεια μειώθηκαν. Η συνολική πορεία παραμένει πτωτική, παράλληλα με παρόμοιες μειώσεις στα ποσοστά γονιμότητας σε χώρες της Ανατολικής Ασίας που δεν έχουν επιβάλει καταναγκαστικές πολιτικές ελέγχου του πληθυσμού. Διαγράφεται μια πραγματική κατάρρευση των συγγενικών δικτύων της Κίνας.
Ας κοιτάξουμε μπροστά κατά περίπου μια γενιά. Το 2050, ο μέσος νεαρός Κινέζος κάτω των 30 ετών θα έχει μόνο το ένα πέμπτο από όσα ξαδέλφια έχει σήμερα, και σχεδόν κανένας νεαρός Κινέζος δεν θα ζει σε οικογένειες με μεγάλο αριθμό ξαδέλφων. Μόλις το 1% αυτών που είναι κάτω των δέκα ετών θα έχουν δέκα ή περισσότερα ξαδέλφια μέχρι το 2050 και σχεδόν ένας στους έξι δεν θα έχει καθόλου ξαδέλφια. Μια παρόμοια κατάρρευση φαίνεται να υπάρχει στα κινεζικά δίκτυα των [αρσενικών και θηλυκών] θείων. Ο μέσος αριθμός θείων θα είναι σύντομα όχι μόνο πολύ χαμηλότερος από σήμερα, αλλά και σημαντικά χαμηλότερος από τους χρόνους πριν από τον Μάο.
Οι Κινέζοι θα έχουν λιγότερα αδέλφια. Παλαιότερα, ήταν εξαιρετικά ασυνήθιστο για τους νέους να μην έχουν εν ζωή αδελφούς ή αδελφές, παρά τα υψηλά ποσοστά θανάτου. Τα μειωμένα ποσοστά γονιμότητας σε συνδυασμό με την αυστηρή κινεζική πολιτική του ενός παιδιού τα άλλαξαν όλα αυτά. Μέχρι το 2050, τα δύο πέμπτα των Κινέζων κάτω των 50 ετών θα είναι μοναχοπαίδια.
Παρ' όλα αυτά, σχεδόν όλοι σε ηλικία στα 30κάτι ή 40κάτι το 2050 που δεν θα έχουν αδέλφια θα έχουν ακόμα ξαδέλφια, θείους και θείες. Όχι τόσο η κινεζική νεολαία: μέχρι τότε σχεδόν το ένα έκτο των παιδιών και των εφήβων της Κίνας δεν θα έχει αδέρφια, αδελφές, θείους ή θείες. Η πτώση των γεννήσεων που ακολούθησε την άρση της πολιτικής του ενός παιδιού το 2015 μπορεί να εκπλήσσει τους προγραμματιστές στο Πεκίνο, αλλά δεν θα έπρεπε να το κάνει: τα ποσοστά γονιμότητας σε επίπεδο υπο-αντικατάστασης είναι ο κανόνας σήμερα σε όλη την Ανατολική Ασία, από την Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα έως την Ταϊβάν και το Χονγκ Κονγκ. Ακόμη και φτωχότεροι γείτονες, όπως η Μιανμάρ και το Βιετνάμ, έχουν δει παρόμοιες μειώσεις στα ποσοστά γονιμότητας. Ακόμα περισσότεροι νέοι χωρίς αδέλφια θα έχουν μόνο έναν ή δύο τέτοιους συγγενείς. Έτσι, μια σημαντική μειονότητα αυτής της επόμενης γενιάς στην Κίνα -πολλές δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι- θα διασχίσει την ζωή από το σχολείο μέσω της εργασίας και στην συνταξιοδότηση με λίγη ή καθόλου εμπειρία από την παραδοσιακή εκτεταμένη οικογένεια, την τόσο αναπόσπαστη στον κινεζικό πολιτισμό. Η δική τους θα είναι η γενιά που στην πραγματικότητα θα βρει τα 2.500 χρόνια της Κομφουκιανικής παράδοσης να τελειώνουν.
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΒΑΡΗ
Το μεγάλο γκριζάρισμα του πληθυσμού της Κίνας θα μεγεθύνει τις πιέσεις από το επερχόμενο ρήγμα της οικογενειακής δομής. Το ποσοστό του πληθυσμού άνω των 65 ετών βρίσκεται σε πορεία σχεδόν τριπλασιασμού έως το 2060. Σήμερα, τέσσερις στους πέντε Κινέζους άνδρες και γυναίκες 70 ετών και άνω έχουν δύο ή περισσότερα παιδιά εν ζωή. Αυτή η σχετική αφθονία μεγάλων παιδιών είναι θετική, επειδή η οικογένεια παραμένει το κύριο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης της Κίνας για την στήριξη των ηλικιωμένων. Σύμφωνα με μια οικονομική μελέτη [1], τα προσωπικά έσοδα συν τα δημόσια επιδόματα καλύπτουν λιγότερο από το ήμισυ του τρέχοντος κόστους διαβίωσης στην Κίνα για τα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω: τα μέλη της οικογένειας συμπληρώνουν το υπόλοιπο.
Αλλά οι αυριανοί ηλικιωμένοι θα πρέπει να βρουν άλλες πηγές υποστήριξης. Περίπου οι μισοί από τους 60ρηδες της Κίνας το 2050 θα έχουν μόνο ένα παιδί εν ζωή και ένα μεγάλο μερίδιο του ηλικιωμένου πληθυσμού της Κίνας δεν θα έχει καθόλου παιδιά. Σχεδόν όλοι αυτοί οι άτεκνοι ηλικιωμένοι θα είναι άντρες. Σήμερα, μόλις το 5% των ανδρών της Κίνας στα 70 τους δεν έχουν εν ζωή απογόνους. Οι προσομοιώσεις μας δείχνουν ότι το μερίδιο θα αυξηθεί σε 14% έως το 2050 και σε 19% έως το 2060. Στο καλύτερο σενάριο, το 15% των σημερινών νεαρών Κινέζων ανδρών δεν θα παντρευτούν ποτέ.
Οι μεσήλικες θα αντιμετωπίσουν ασυνήθεις νέες υποχρεώσεις για την φροντίδα των ηλικιωμένων γονέων. Η συντριπτική πλειοψηφία των μεσήλικων Κινέζων το 2050 θα έχει ηλικιωμένους γονείς: περισσότερο από το 90% των ανδρών και των γυναικών στα 40 τους θα έχουν τουλάχιστον έναν γονέα εν ζωή και σχεδόν τα τρία πέμπτα θα έχουν δύο [γονείς εν ζωή]. Μια σημαντική μειονότητα μεσήλικων ατόμων θα είναι μοναχοπαίδια (ή το μόνο παιδί εν ζωή). Τα περισσότερα από αυτά τα μοναχοπαίδια δεν θα έχουν μόνο έναν αλλά δύο γονείς εν ζωή όταν θα γίνουν μεσήλικες. Επιπλέον, μοναχοπαίδια που παντρεύονται μοναχοπαίδια θα αντιμετωπίσουν την πίεση στη μέση ηλικία τους για να φροντίσουν τόσο τους γονείς τους όσο και τα πεθερικά τους. Εκείνοι που δεν θα παντρευτούν -κυρίως άντρες - θα επωμιστούν αυτό το οικογενειακό βάρος μόνοι τους.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ ΠΟΥ ΞΕΦΤΙΖΟΥΝ
Στην μελλοντική ανάποδη πληθυσμιακή πυραμίδα της Κίνας, οι εκτεταμένες οικογένειες θα φθίνουν από κάτω προς τα πάνω, ως αποτέλεσμα των συγγενών που δεν θα γεννηθούν ποτέ. Αυτές οι μεταβολές θα προκαλέσουν βαθιά και εκτεταμένη αλλαγή στην κοινωνία και την οικονομία της Κίνας -και μπορεί επίσης να αναδιαμορφώσουν τις γεωπολιτικές πραγματικότητες, επίσης. Παρ’όλη την υλική πρόοδο, η συρρίκνωση, η γήρανση και η πιο ατομικοποιημένη Κίνα του 2050 μπορεί να είναι ένα βαθιά απαισιόδοξο μέρος.
Οι ηλικιωμένοι της Κίνας θα ξεπεράσουν κατά πολύ τα παιδιά της έως το 2050. Οι άνθρωποι άνω των 65 ετών θα καταναλώνουν πολύ περισσότερα από όσα κερδίζουν. Μια ακόμη μεγαλύτερη κυβέρνηση, με πιο εκτεταμένα δημόσια προγράμματα και μεγαλύτερες αξιώσεις για εθνικούς (ή παγκόσμιους) πόρους, είναι καθ’ οδόν.
Ωστόσο, ο πιο επακόλουθος οικονομικός αντίκτυπος της επερχόμενης επανάστασης στην οικογενειακή δομή της Κίνας ίσως να μην είναι στις μακροοικονομικές ισορροπίες, αλλά στα μικροοικονομικά θεμέλια της εθνικής οικονομίας. Από την αρχική καταγεγραμμένη ιστορία της Κίνας, τα άτυπων κοινωνικών σχέσεων δίκτυα guanxi (κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά μέσω οικογενειακών δεσμών) έχουν συμβάλει στο να γίνεται η δουλειά τόσο για τους μετρίους όσο και τους ισχυρούς, μειώνοντας την αβεβαιότητα και διευκολύνοντας τις οικονομικές συναλλαγές. Αυτά τα είδη δικτύων παραμένουν απαραίτητα σήμερα και παρέχουν την απαραίτητη εμπιστοσύνη που βοηθά στο να γίνονται οι δουλειές. Η κατάρρευση των εκτεταμένων οικογενειακών δικτύων της Κίνας στις επόμενες δεκαετίες στα προμηνύει μια εθνική παρακμή σε αυτό το είδος εμπιστοσύνης και κοινωνικού κεφαλαίου.
Η μελλοντική βουτιά των εν ζωή βιολογικών συγγενών θα πλήξει την κινεζική οικονομία. Ακριβώς όπως ο πολλαπλασιασμός των συγγενών αίματος ήταν ένα ισχυρό διεγερτικό για την ανάπτυξη κατά την εποχή της οικονομικής ανάκαμψης της Κίνας, η ταχεία εξάτμιση αυτών των ίδιων δικτύων μπορεί να χρησιμεύσει ως οικονομικός υφεσιακός [παράγοντας] και να συμβάλει στην καθοδική πορεία.
Με λιγότερα μέλη στην οικογένεια, οι άνθρωποι ενδέχεται να αναλαμβάνουν λιγότερα ρίσκα, αποφεύγοντας την επιχειρηματικότητα για πιο αξιόπιστες αλλά λιγότερο παραγωγικές μορφές οικονομικής δραστηριότητας, όπως η αναζήτηση προσόδων. Αυτή η αποστροφή προς το ρίσκο μπορεί επίσης να μειώσει τόσο την γεωγραφική όσο και την κοινωνική κινητικότητα. Για παράδειγμα, οι [εσωτερικοί] μετανάστες που τροφοδότησαν την αστικοποίηση και την οικονομική ανάπτυξη της Κίνας συχνά εξαρτώνται από αξιόπιστες πηγές για να βρουν θέσεις εργασίας και καταλύματα. Οι μηχανές της αστικοποίησης μπορεί να καταρρεύσουν εάν οι άνθρωποι δεν διαθέτουν αυτά τα εκτεταμένα δίκτυα, εάν, για παράδειγμα, δεν μπορούν να μείνουν με έναν ξάδελφο στην πόλη ή να αφήσουν τα παιδιά τους σε συγγενείς στην ύπαιθρο. Σίγουρα, οι άνθρωποι είναι προσαρμόσιμα κοινωνικά όντα και οι λειτουργίες που παραδοσιακά εκτελούνται από συγγενείς θα είναι αναμφίβολα προσεγγίσιμες αύριο, κατά κάποιον τρόπο, από γείτονες, φίλους, ακόμη και από το Διαδίκτυο. Δεν είναι σαφές πόσο αποτελεσματικά θα αποδειχθούν αυτά τα υποκατάστατα, ακόμη και καθώς η επικείμενη κατάρρευση της εκτεταμένης οικογένειας -μέχρι τώρα, ίσως ο κεντρικός θεσμός του κινεζικού πολιτισμού- είναι ουσιαστικά βέβαιη.
ΕΝΑ ΕΜΠΟΔΙΟ ΣΤΙΣ ΦΙΛΟΔΟΞΙΕΣ ΠΕΡΙ ΜΕΓΑΛΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ
Οι εξελίξεις στην κινεζική οικογένεια θα μπορούσαν να περιπλέξουν την επιδίωξη του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ) για εξουσία στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Η διάλυση της κινεζικής οικογένειας είναι πιθανό να περικόψει την οικονομική δυναμική της Κίνας με τρόπους που δεν έχουν ακόμη υπολογιστεί σε επίσημους υπολογισμούς. Σε μια γενιά από τώρα, η Κίνα πιθανότατα θα είναι πλουσιότερη και πιο παραγωγική από όσο σήμερα -αλλά δεν θα πλησιάζει καν να είναι τόσο πλούσια και παραγωγική όσο υποθέτει η εθνική κυβέρνησή της ότι θα είναι, χάρη σε αυτές τις δημογραφικές αντιξοότητες. Και αν η εξασθένιση της οικογένειας απαιτεί από την Κίνα να οικοδομήσει ένα τεράστιο κράτος κοινωνικής πρόνοιας για την επόμενη γενιά, όπως υποθέτουμε, τότε το Πεκίνο θα έχει πολύ λιγότερα μέσα στην διάθεσή του για να επηρεάσει γεγονότα στο εξωτερικό μέσω της οικονομικής διπλωματίας και της αμυντικής πολιτικής.
Η φυλλορρόηση της οικογένειας θα μπορούσε να διαμορφώσει τη μελλοντική κινεζική εξωτερική και αμυντική στρατηγική. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα είναι επιφυλακτικοί για τυχόν ενέργειες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μεγάλες [ανθρώπινες] απώλειες. Τέτοιες απώλειες θα μπορούσαν να προκαλέσουν αντίσταση και θυμό σε έναν πληθυσμό που αποτελείται κυρίως από οικογένειες ενός παιδιού, περιορίζοντας τις πολιτικές ασφαλείας του Πεκίνου στις επόμενες δεκαετίες.
Το Πεκίνο έχει μια καταπληκτική ομάδα καλά εκπαιδευμένων δημογράφων στους οποίους βασίζονται οι Κινέζοι ηγέτες για εξειδικευμένες συμβουλές. Όμως αυτοί οι ειδικοί δεν μπορούν να αναλύσουν αυτό που δεν μπορούν να μετρήσουν, και η Κίνα δεν έχει συγκεντρώσει ποτέ δεδομένα σχετικά με τα ευρέα οικογενειακά πρότυπα της χώρας. Ο επερχόμενος μετασχηματισμός της κινεζικής οικογένειας αποτελεί πιθανότατα ένα τυφλό σημείο για το ΚΚΚ -και έχει όλα τα συστατικά μιας «στρατηγικής έκπληξης», με την δυνατότητα να ρίξει τα μεγάλα σχέδια του Πεκίνου στο χάος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου