Αριστείδης Στεργιάδης: ο Ύπατος Αρμοστής της Σμύρνης

Ήταν 8 Μαΐου 1919, 6 μέρες μετά την αποβίβαση του ελληνικού στρατού, που κατέβαινε από το αντιτορπιλικό «Λέων» στην προκυμαία της Σμύρνης ο Αριστείδης Στεργιάδης. Είχε τοποθετηθεί από τον Ε. Βενιζέλο Ύπατος Αρμοστής Σμύρνης. Η Σμύρνη και η γύρω περιοχή, δηλαδή το βιλαέτι Αϊδινίου και η περιοχή των Κυδωνιών (Αϊβαλί) με απόφαση της Αντάντ παραχωρούνταν στην Ελλάδα για 5 χρόνια και μετά από δημοψήφισμα, που θα διενεργούνταν στην συγκεκριμένη περιοχή, θα αποφασιζόταν η οριστική διοίκησή της.

Ο Στεργιάδης ήταν ουσιαστικά υπουργός της κυβέρνησης Βενιζέλου αλλά και εκπρόσωπος των Δυνάμεων της Αντάντ με αυστηρές εντολές για τήρηση της τάξης και της ασφάλειας στην περιοχή μέχρι την οριστική διευκρίνιση του καθεστώτος που θα επικρατήσει στη Σμύρνη.

Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, αλλά ήταν γιος Θεσσαλονικιού λαδέμπορα. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα και στο Παρίσι. Ήταν γνωστός και επιτυχημένος δικηγόρος του Ηρακλείου και πολύ στενός φίλος του πρωθυπουργού τότε Ε. Βενιζέλου. Ο κρητικός πολιτικός ήταν που τον τοποθέτησε Γενικό Διοικητή Ηπείρου το 1917, ενώ το 1919 τον τοποθέτησε, Ύπατο Αρμοστή Σμύρνης και παρέμεινε σε αυτό το πόστο μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Η όλη του συμπεριφορά και οι αποφάσεις του ξεσήκωσαν τις διαμαρτυρίες των Μικρασιατών και της τοπικής Εκκλησίας. Και τι δεν ακούστηκε για το όνομά του: αλλόφρων, αλλαζών, βδελυρός, ανισόρροπος, αντεθνικός, ο κακός δαίμων της Σμύρνης, ο στιγματίσας της Ελλάδα, ο καταλαμβανόμενος υπό σεληνιασμού, εγωιστής, δούλος των παθών του, εγωπαθής, ο νεκροθάφτης της Σμύρνης, χυδαίος, βάρβαρος, θηριώδης, μονομανής, καμποτίνος, κυνικός, Ηρόστρατος, Βάγιας, παράφρων, ανδρείκελο, ο μη έχων φωτεινά διαλείμματα, μαύρος, ο βαρυνόμενος με την κατάρα εκατομμυρίων ανθρώπων, το κακοποιόν πνεύμα της ελληνικής ιστορίας, επικατάρατος, ο αφήσας τον όλεθρον και την ερήμωσιν, ο ασυναγώνιστος εις κακίαν, μοχθηρίαν και αγριότητα, ο καταραμένος αρμοστής, σχιζοφρενής, καταχθόνιος, η βρωμερά πληγή της Σμύρνης, ο καταστροφεύς, ο παραδώσας εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους εις την μάχαιραν του δημίου, σατράπης, δράκων, φλύαρος, απορροφημένος στον αυτοθαυμασμό, υβριστής, δέρων, εξορίζων (Μαραγκοζάκη σελ 389-390).

Ο Χρυσόστομος Καλαφάτης (8 Ιανουαρίου 1867, Τρίγλια Μικράς Ασίας – 27 Αυγούστου 1922, Σμύρνη) ήταν Έλληνας Μικρασιάτης θεολόγος και ιεράρχης καθώς και Μητροπολίτης Σμύρνης.

Είναι γεγονός ότι ο Στεργιάδης επέδειξε αυταρχική και αλαζονική συμπεριφορά. Χαρακτηριστική ήταν η φράση του: «κύριοι, έφερα μαζί μου διά να διοικήσω καλώς τον τόπον έναν βούρδουλα, τον οποίο δεν θα διστάσω να χρησιμοποιήσω σκληρώς και αδιακρίτως». Όμως εγκωμιάστηκε για το αμερόληπτο της διοίκησής του και από τις ξένες δυνάμεις και από την κυβέρνηση Βενιζέλου, αλλά και από την κυβέρνηση Γούναρη, που διαδέχτηκε την κυβέρνηση του κρητικού πολιτικού, και γι΄ αυτό τον διατήρησαν στη θέση του παρά την αλλαγή της κυβέρνησης.

Ήταν μια ιδιόρρυθμη, αινιγματική και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Πολλές ήταν οι φορές που έχανε την ψυχραιμία του και τον έλεγχο του εαυτού του και κατέφευγε ακόμη και σε βιαιοπραγίες εις βάρος των άτυχων ανθρώπων που βρίσκονταν μπροστά του και σε αποφάσεις κάτω από την επήρεια του θυμού, κάτι το οποίο δεν πρέπει να κάνει ένας ηγέτης, αν θέλει να παίρνει τις σωστές αποφάσεις. Οι ακραίες αυτές συμπεριφορές του τον έφεραν σε ρήξη με την τοπική πολιτική, στρατιωτική και εκκλησιαστική ηγεσία της Σμύρνης. Θα προσπαθήσω να κάνω τον «συνήγορο του διαβόλου» και να δοκιμάσω να εξηγήσω για ποιους λόγους συμπεριφερόταν κατά αυτόν τον τρόπο.

Ο Αριστείδης Στεργιάδης επιπλήττει δημόσια τον στρατηγό Νίδερ

Ο Στεργιάδης ανέλαβε ένα δύσκολο έργο, για αυτό και στην αρχή δεν ήθελε να αναλάβει μία τέτοια ευθύνη και το έκανε μετά από μεγάλη πίεση του Βενιζέλου. Και ήταν δύσκολο το έργο του, γιατί με την απελευθέρωση της περιοχής μετά από αιώνες δουλείας, στον πληθυσμό της Σμύρνης επικράτησε ενθουσιασμός και αυτό όπως και το αίσθημα της ελευθερίας οδηγούσε πολλούς σε κινήσεις αντεκδίκησης και ασυδοσίας σε βάρος του Οθωμανικού πληθυσμού. Το ίδιο γινόταν και από κάποιους στρατιωτικούς, ανώτερους και ανώτατους σε βαθμό, από δημοσιογράφους που φανάτιζαν τον λαό με τα άρθρα τους, αλλά και τον κλήρο, που πολλές φορές από τον άμβωνα, αντί να εξηγούν το Ευαγγέλιο, κατέφευγαν σε εθνικιστικά κηρύγματα.

Όμως ο Αρμοστής είχε σαφή εντολή από την ελληνική κυβέρνηση και τους συμμάχους να δημιουργήσει στην περιοχή της Σμύρνης ένα κράτος πολιτισμένο, όχι όπως των Οθωμανών Τούρκων, αλλά κράτος δικαίου, ισονομίας και ισοπολιτείας. Φίλοι και εχθροί είχαν τα βλέμματά τους στη Σμύρνη, είτε για να δουν αν φανούμε αντάξιοι των προσδοκιών τους είτε για να μας κατηγορήσουν ότι δεν τα καταφέραμε και κακώς δόθηκε η διοίκηση Σμύρνης στην Ελλάδα.

Για παράδειγμα με την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη συνέβησαν τραγικά επεισόδια που στοίχισαν τη ζωή σε πολίτες και από τις δύο εθνότητες. Αμέσως όμως οι ξένες συμμαχικές δυνάμεις ζήτησαν τον λόγο από την ελληνική κυβέρνηση γιατί δεν κατάφερε να τηρήσει την τάξη και την ασφάλεια. Η αμοιβαία καχυποψία και εχθρότητα που συσσωρεύτηκε όλους αυτούς τους αιώνες δουλείας έφερναν τον Ύπατο Αρμοστή στη δύσκολη θέση να κρατήσει ισορροπίες και ίσες αποστάσεις ανάμεσα σε Έλληνες και Τούρκους και έτσι να γίνεται δυσάρεστος στους συμπατριώτες του.

Το ότι τις περισσότερες φορές υποστήριζε τους Τούρκους στις διενέξεις με Έλληνες προκάλεσε τη μήνιν του ελληνικού πληθυσμού της Σμύρνης και γι’ αυτό κατηγορήθηκε και ως προδότης και πράκτορας. Όμως ο Στεργιάδης είχε χάσει δύο αδέρφια του στο Ηράκλειο, τα οποία δολοφονήθηκαν από τους Τούρκους σε επεισόδια που σημειώθηκαν στο νησί το 1898 και αυτός σώθηκε γιατί εκείνες τις ημέρες έλειπε στην Πάτρα.

Επιπλέον υπήρχε μπροστά του το άγχος με το δημοψήφισμα που θα διενεργούνταν σε 5 χρόνια. Με τη συνθήκη των Σεβρών η Ελλάδα αποκτούσε κυριαρχικά δικαιώματα στη Σμύρνη και όχι μόνο την ευθύνη της αστυνόμευσης της περιοχής. Η Ύπατη Αρμοστεία Σμύρνης μετονομάστηκε σε Ελληνική Διοίκηση Σμύρνης και σε 5 χρόνια η Ελλάδα θα προσαρτούσε την περιοχή, μόνο αν το αποφάσιζε ο πληθυσμός της Σμύρνης και της γύρω περιοχής σε δημοψήφισμα στο οποίο θα συμμετείχε το σύνολο των κατοίκων και όχι μόνο των Ελλήνων.

Αλλά η Ζώνη των Σεβρών που δόθηκε στην Ελλάδα είχε ανάμεικτο πληθυσμό και όχι μόνο Έλληνες. Τα δημογραφικά στοιχεία είχαν ανησυχήσει τον Στεργιάδη και καθιστούσαν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος αμφίβολο, γιατί μόνο στη Σμύρνη πλειοψηφούσε ο ελληνικός πληθυσμός. Συγκεκριμένα η Σμύρνη είχε 160.000 Έλληνες, 80.000 Τούρκους, 55.000 Εβραίους, 40.000 Αρμένιους και 30.000 Λεβαντίνους, ενώ στο βιλαέτι Αϊδινίου κατοικούσαν 940.000 Τούρκοι, 620.000 Έλληνες και οι υπόλοιποι Αρμένιοι, Εβραίοι και Λεβαντίνοι (Μαραγκοζάκη σελ 213).

Αν δεν εφαρμόζονταν οι αρχές της ισονομίας, δεν ήταν καθόλου σίγουρο ότι η πλειοψηφία θα ψήφιζε την ενσωμάτωση της περιοχής στην Ελλάδα. Και ο Αρμοστής έπρεπε να σκεφτεί όχι μόνο τους Τούρκους αλλά και τις άλλες εθνότητες που έβλεπαν τα οικονομικά τους συμφέροντα να απειλούνται από την ανάπτυξη στην περιοχή πολύ περισσότερων ελληνικών επιχειρήσεων.

Τέλος ο Στεργιάδης κατηγορήθηκε γιατί δεν φρόντισε για την έγκαιρη εκκένωση της πόλης πριν την εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων. Αλλά μέχρι και την τελευταία στιγμή οι οδηγίες που έπαιρνε από την κυβέρνηση των Αθηνών ήταν να μη μετακινηθεί μικρασιατικός πληθυσμός στην Ελλάδα, γιατί εκτός των άλλων φοβόταν η ελληνική κυβέρνηση τα φιλοβενιζελικά αισθήματα των Μικρασιατών.

Αν είναι κάτι που σίγουρα μπορεί να προσάψει κάποιος σε αυτό το αμφιλεγόμενο πρόσωπο είναι το γεγονός ότι δεν έμεινε στη θέση του όταν μπήκαν τα στρατεύματα του Κεμάλ στη Σμύρνη, όπως έκανε ο εθνομάρτυρας μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος και αντίπαλός του. Ο Στεργιάδης κατέφυγε στη Νίκαια της Γαλλίας όπου και πέθανε το 1949.

ΠΗΓΗ: cognoscoteam