Ραδόνιο

Το ραδόνιο είναι ένα ραδιενεργό αέριο που υπάρχει παντού, εκλύεται από το έδαφος, εισέρχεται στα κτίρια από τοίχους, πατώματα και σωληνώσεις και αποτελεί την κύρια πηγή έκθεσης του ανθρώπου σε ραδιενέργεια.

Προέρχεται από τη διάσπαση του ραδίου. Το ράδιο ανήκει στην οικογένεια της ραδιενεργούς σειράς του Ουρανίου 238 (U-238), το οποίο βρίσκεται στο έδαφος και στα πετρώματα της γης, καθώς και στα οικοδομικά υλικά  προερχόμενα από αυτά. Το ραδόνιο ως αδρανές αέριο εισέρχεται στον ατμοσφαιρικό  αέρα όταν αυτό διαφύγει από το έδαφος και τα οικοδομικά υλικά.

Γιατί είναι επικίνδυνες οι ανεβασμένες τιμές ραδονίου;

Το ραδόνιο έχει ενταχθεί στα αποδεδειγμένα καρκινογόνα (Group 1 human carcinogen) από το Διεθνές Πρακτορείο Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC - International Agency for Research on Cancer) από το 1988.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το ραδόνιο αποτελεί, μετά το κάπνισμα, την σημαντικότερη αιτία πρόκλησης καρκίνου του πνεύμονα (με διαφορά ο πιο θανατηφόρος τύπος καρκίνου). Η πιθανότητα καρκίνου του πνεύμονα αυξάνεται κατά 16% για κάθε 100 Bq/m3 αύξησης στη συγκέντρωση ραδονίου.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση προτείνει στα νέα κτίρια το ραδόνιο να μην υπερβαίνει τα 200 Bq/m3 ενώ το Αμερικανικό Πρακτορείο Περιβαλλοντικής Προστασίας (EPA) προτείνει να μην υπερβαίνει τα 150 Bq/m3.

Πως μπορούμε να μετρήσουμε τα επίπεδα ραδονίου σ’ ένα κτίριο?

Η πλειοψηφία των μεθόδων μέτρησης του ραδονίου και των θυγατρικών του βασίζονται στην ανίχνευση α-σωματιδίων που εκπέμπονται από τα ραδιονουκλίδια αυτά κατά τη διάσπασή τους. Οι μέθοδοι μέτρησης διακρίνονται σε ενεργητικές και παθητικές. Ως ενεργητικές χαρακτηρίζονται οι τεχνικές που για την εφαρμογή τους απαιτείται ηλεκτρική ενέργεια και χρήση αντλιών αέρα. Αντίθετα, η εφαρμογή των παθητικών τεχνικών δεν απαιτεί ηλεκτρική ενέργεια από τη στιγμή που θα τοποθετηθεί ο ανιχνευτής στο σημείο μέτρησης. Οι παθητικές τεχνικές είναι συνήθως απλές, με ανταγωνιστικό κόστος και εύκολη χρήση. Είναι κατάλληλες για ερευνητική δουλειά και για μακροχρόνιες μετρήσεις.

Το αποτέλεσμα μιας μέτρησης ραδονίου με παθητικούς ανιχνευτές εκφράζεται σε Βq/m3 και εκφράζει τη μέση ολοκληρωμένη συγκέντρωση ραδονίου που είναι και η πλέον αντιπροσωπευτική για τον εσωτερικό αέρα της κατοικίας. 1 Bq/m3 σημαίνει ότι κατά μέσο όρο σε κάθε κυβικό μέτρο αέρα, συμβαίνει μία διάσπαση ενός ατόμου ραδονίου σε κάθε δευτερόλεπτο.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως η συγκέντρωση ραδονίου παρουσιάζει διακύμανση κατά τη διάρκεια της ημέρας, τον χειμώνα και το καλοκαίρι λόγω διαφοράς θερμοκρασίας. Συγκεκριμένα, παρατηρούνται υψηλότερες τιμές κατά τη διάρκεια της νύχτας και τον χειμώνα.

Τι δείχνει νέα έρευνα

Νέα έρευνα του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στην πόλη της Ξάνθης έδειξε υψηλές τιμές ραδονίου (>200Bq/m3) στο 40% των κατοικιών που μετρήθηκαν και πολύ υψηλές (>400Bq/m3) στο 11%.

Επιβεβαιώνονται δυστυχώς στοιχεία παλαιότερης έρευνας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης όπου μέσες τιμές >200Bq/m3 είχαν καταγραφεί σε 35 από τα 77 σχολεία της περιοχής.

Οι ανεβασμένες τιμές ραδονίου δεν οφείλονται στα δομικά υλικά αλλά στο υπέδαφος της περιοχής ή/και στην έλλειψη στερεών θεμελίων.

Όπως αναφέρει ο καθηγητής κ. Κωνσταντίνος Ουζούνης, ο οποίος συμμετείχε στην νέα έρευνα «παρόλο που η έρευνά μας περιορίστηκε στον οικισμό της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης, σημαντικές συγκεντρώσεις υπάρχουν και σε άλλες περιοχές της πόλης».

Που αλλού καταγράφονται ανεβασμένες τιμές ραδονίου στην Ελλάδα;

Τα επίπεδα του ραδονίου διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή και από κατοικία σε κατοικία.

Υψηλότερες τιμές καταγράφονται στους χαμηλότερους ορόφους των κτιρίων, σε χώρους με ελλιπή εξαερισμό, σε περιοχές με φυσικά ανεβασμένα επίπεδα ραδονίου, αλλά και κοντά σε καλώδια υψηλής ή μέσης τάσης, δεδομένου ότι οι υψηλές τιμές ηλεκτρικών πεδίων αυξάνουν σημαντικά την συσσώρευση των σωματιδίων ραδονίου.

Στην Ελλάδα με βάση τις μέχρι τώρα έρευνες, αυξημένο ραδόνιο έχει καταγραφεί κυρίως στην Βόρεια Ελλάδα (νομούς Ιωαννίνων, Καρδίτσας, Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής, Καβάλας, Δράμας, Ξάνθης), σε νησιά (Λέσβο, Ικαρία κ.α.) αλλά και σε διάφορες άλλες περιοχές της χώρας. Δείτε χάρτη των περιοχών με ανεβασμένα επίπεδα ραδονίου στην Ελλάδα.

Οι σημερινές πρακτικές της χρήσης αεροστεγών κουφωμάτων, πορτών και λοιπών υλικών δόμησης για λόγους θερμικής μόνωσης, αποτελούν ένα επιπλέον αρνητικό παράγοντα για την συγκέντρωση ραδονίου στις σύγχρονες κατοικίες.

Ο καθηγητής κ. Κωνσταντίνος Ουζούνης, ο οποίος συμμετείχε στην έρευνα της Ξάνθης σημειώνει ότι «η ανάμιξη του ραδονίου με τον ατμοσφαιρικό αέρα μειώνει τις συγκεντρώσεις του, άρα και την επικινδυνότητά του. Είναι λογικό λοιπόν ότι βρήκαμε σημαντικές συγκεντρώσεις σε υπόγεια για παράδειγμα, όπως είναι επίσης εύλογος τρόπος αντιμετώπισης του κινδύνου που προέρχεται από αυτό ο τακτικός και καλός αερισμός των κατοικιών. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις η χρήση ειδικών μεμβρανών σε πατώματα και άλλες επιφάνειες όπου παρατηρείται υψηλή συγκέντρωση λειτουργεί επιβραδυντικά ελαχιστοποιώντας και πάλι τον κίνδυνο μέχρι την φυσική αυτοκαταστροφή του ραδονίου σε σύντομο χρόνο».

Χάρτης ραδονίου 

Γρανίτης και ραδόνιο 

Λόγω της αισθητικής του, ο γρανίτης είναι συχνά ένα αγαπημένο υλικό για πάγκους, δάπεδα και επένδυση τοίχων. Όλοι οι τύποι γρανίτη περιέχουν διάφορες ποσότητες ουρανίου, ένα στοιχείο που παράγει αέριο ραδονίου. Οι γρανίτες που εκπέμπουν το περισσότερο ραδόνιο είναι αυτοί που περιέχουν το περισσότερο ουράνιο. Το ραδόνιο μπορεί να είναι καρκινογόνο και ως εκ τούτου αποτελεί πρόβλημα υγείας, ειδικά σε χώρους με ανεπαρκή αερισμό.

Ο σχηματισμός γρανίτη και η μεταλλοποίηση

Οι γρανίτες είναι βράχοι που αρχικά σχηματίστηκαν σε μεγάλα βάθη μέσα από τη γήινη φλούδα από λιωμένο μάγμα, αλλά λόγω της επακόλουθης ανύψωσης και διάβρωσης, οι γρανίτες είναι πλέον μέρος του επιφανειακού τοπίου. Τα ορυκτά, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που περιέχουν ουράνιο, διαχωρίστηκαν κατά τη διάρκεια των τελικών φάσεων ψύξης της διαδικασίας σχηματισμού γρανίτη. Υπάρχουν χιλιάδες ποικιλίες γρανιτών διαφόρων χρωμάτων και υφών. Επιπλέον, σε κοινή χρήση, τα πετρώματα που είναι παρόμοια με γρανίτες αλλά δεν είναι τεχνικά γρανίτες σύμφωνα με έναν αυστηρό γεωλογικό ορισμό αναφέρονται επίσης ως γρανίτες. Το χρώμα και η υφή των γρανιτών μπορεί να είναι καλοί δείκτες της περιεκτικότητάς τους σε ουράνιο, αλλά λόγω της μεγάλης ποικιλίας γρανιτών, η μέθοδος αυτή δεν είναι οριστική.

Παραγωγή ραδονίου σε γρανίτες

Επειδή είναι ραδιενεργός, το ουράνιο αποικοδομείται συνεχώς και σχηματίζει μια αλυσίδα αποσύνθεσης διακριτών στοιχείων, συμπεριλαμβανομένου του ραδονίου. Η ποσότητα του ραδονίου που παράγεται από μια γρανιτική μάζα είναι άμεσα ανάλογη με την περιεκτικότητα σε ουράνιο. Επειδή το ραδόνιο είναι άχρωμο και άοσμο και παράγεται σε εξαιρετικά μικρές ποσότητες, μπορεί να ανιχνευθεί μόνο με ειδικό ραδιομετρικό εξοπλισμό. Το ραδόνιο εκπέμπει σωματίδια άλφα, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο του πνεύμονα εάν εισπνευστεί επαρκής ποσότητα αερίου ραδονίου. Η Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας των ΗΠΑ δημοσίευσε κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις ραδονίου στον αέρα. Η Εταιρεία Φυσικής Υγείας, αφού έλεγξε αρκετά δείγματα εμπορικού γρανίτη, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το ραδόνιο που παράγεται από έναν τυπικό πάγκο από γρανίτη θα είναι περίπου 30 φορές χαμηλότερο από το επίπεδο που καθορίζεται στις κατευθυντήριες γραμμές της ΣΟΕΣ.

Χρώμα και περιεχόμενο ουρανίου

Γρανίτες μπορεί να είναι μαύρο, γκρι, ροζ ή κόκκινο, ανάλογα με τα χρώματα των συστατικών ορυκτών. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Ραδιοαναλυτικής και Πυρηνικής Χημείας το 2006 διαπίστωσε ότι το περιεχόμενο ραδίου των κόκκινων και ροζ γρανιτών είναι περίπου τριάμισι φορές υψηλότερο από εκείνο των μαύρων και γκρι γρανιτών. (Το ραδιένιο είναι ο άμεσος πρόδρομος του ραδονίου στη σειρά αποσύνθεσης του ουρανίου · επομένως, η εκπομπή ραδονίου είναι άμεσα ανάλογη με το περιεχόμενο ραδίου). Είναι πιθανό ότι η ακτινοβολία που προκαλείται από το ουράνιο προσδίδει ρόδινο ή κοκκινωπό χρώμα σε ορισμένα μέταλλα στον γρανίτη.

Υφή και μεταλλικό περιεχόμενο

Ο όρος υφή αναφέρεται στο μέγεθος και το σχήμα των κρυστάλλων σε ένα βράχο. Μια υφή που περιλαμβάνει πολύ μεγάλους κρύσταλλους ή φλέβες μπορεί να είναι δείκτης υψηλής περιεκτικότητας σε ουράνιο. Όταν ένα βράχο είναι γυαλισμένο, οι φλέβες μπορεί να εμφανίζονται ως ραβδώσεις. Αυτή η υφή συσχετίζεται με υψηλή περιεκτικότητα σε ουράνιο, επειδή οι γρανίτες σχηματίζονται με στερεοποίηση του μαγματικού υγρού και τα τελευταία κομμάτια του υγρού στον θάλαμο μάγματος θα είχαν τις υψηλότερες συγκεντρώσεις ορυκτών και θα είχαν σχηματίσει επίσης τους μεγαλύτερους κρυστάλλους. Οι απολιθωμένες φλέβες θα σχηματίστηκαν ως αποτέλεσμα αυτού του υπολειπόμενου ρεύματος που διεισδύει στα γύρω πετρώματα.

ΠΗΓΗ: https://www.home-biology.gr/news-el/se-poies-poleis-katagrafontai-ypsiles-times-radoniou-nea-erevna

https://el.science19.com/which-types-of-granite-emit-most-radon-14398

https://www.tanea.gr/1997/11/15/greece/to-radonio-mas-apeilei/