Η Αιτωλική εκστρατεία (426 π.Χ.)

Η Αιτωλική εκστρατεία, ή «Εκστρατεία του Δημοσθένη» ήταν μια αποτυχημένη Αθηναϊκή επίθεση στη βορειοδυτική Ελλάδα κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη το 426 π.Χ., ο στρατηγός Δημοσθένης (να μην συγχέεται με τον ομώνυμο ρήτορα) στάλθηκε από την Αθήνα στον Κορινθιακό Κόλπο επικεφαλής στόλου τριάντα (30) πλοίων. Φτάνοντας στα βορειοδυτικά, πολιόρκησε την πόλη της Λευκάδας αλλά προτού ολοκληρωθεί η πολιορκία, την διέκοψε προκειμένου να επιτεθεί στην περιοχή της Αιτωλίας.

Το καλοκαίρι του 426 π.Χ., η Αθήνα, έχοντας καταστείλει το προηγούμενο έτος την Μυτιληναϊκή εξέγερση, ακολούθησε επιθετικότερη τακτική απ’ ότι σε προηγούμενες εκστρατείες. Με εντολή του Νικία ένας στόλος αποτελούμενος από 60 πλοία, στάλθηκε για να επιτεθεί αρχικά στην Μήλο και κατόπιν στη Βοιωτία (μάχη της Τανάγρας). Ο Δημοσθένης με στόλο 30 πλοίων, στάλθηκε στην Πελοπόννησο για να επιχειρήσει βορειοδυτικά και στον Κορινθιακό Κόλπο. Κατά την άφιξή του στο θέατρο επιχειρήσεων, η σχετικά μικρή Αθηναϊκή δύναμη ενισχύθηκε σημαντικά με την προσθήκη Μεσσηνίων οπλιτών από την Ναύπακτο, 15 πλοίων από την Κέρκυρα, μεγάλο αριθμό στρατιωτών από την Ακαρνανία και μικρότερες δυνάμεις από συμμάχους της Αθήνας στην περιοχή. Με αυτήν την ισχυρή δύναμη, ο Δημοσθένης επιτέθηκε στον Ελλομενό όπου συνέτριψε μια δύναμη αποτελούμενη από στρατεύματα της Λευκάδας και κατόπιν πολιόρκησε την πόλη. Η Λευκάδα αποτελούσε σημαντική Πελοποννησιακή βάση στην περιοχή και οι Ακαρνάνες υποστήριζαν με επιμονή την πολιορκία και κατάληψη της πόλης. Ωστόσο, ο Δημοσθένης επέλεξε να ακολουθήσει την συμβουλή των Μεσσηνίων, που ήθελαν να επιτεθούν και να υποτάξουν την περιοχή της Αιτωλίας, ισχυριζόμενοι ότι απειλούσε τον Ναύπακτο.

Ο Θουκυδίδης σημειώνει ότι ο Δημοσθένης έλαβε αυτή την απόφαση εν μέρει για να ευχαριστήσει τους Μεσσήνιους συμμάχους του, αλλά ταυτόχρονα επιθυμούσε, μέσω της Αιτωλίας, να αυξήσει τον στρατό του στην πορεία προσθέτοντας σε αυτόν τους Φωκείς και να επιτεθεί στην Βοιωτία από τα δυτικά όπου ήταν ευάλωτη. Επιπλέον, καθώς ο Νικίας ασχολείτο ταυτόχρονα με επιχειρήσεις στην ανατολική Βοιωτία, ο Δημοσθένης πιθανώς σκόπευε να αναγκάσει τους Βοιωτούς να πολεμήσουν σε δύο μέτωπα. Ως εκ τούτου, ανέστειλε την πολιορκία στην Λευκάδα και ξεκίνησε για την Αιτωλία. Πριν όμως φτάσει εκεί, η δύναμη του μειώθηκε αισθητά λόγω αποχώρησης πολλών σημαντικών συμμάχων. Οι Ακαρνάνες, απογοητευμένοι διότι η πρότασή τους για κατάληψη της Λευκάδας είχε απορριφθεί, επέστρεψαν στην πατρίδα τους και τα  Κερκυραϊκά  πλοία  αναχώρησαν (προφανώς λόγω απροθυμίας να συμμετάσχουν σε μια επιχείρηση που δεν προσέφερε στην πόλη τους σαφή οφέλη).

Προτομή Αθηναίου στρατηγού που αναπαριστά πιθανόν τον Δημοσθένη (Μουσείο Βατικανού Ρώμη)

Εκστρατεία

Ο Δημοσθένης παρά τις αποχωρήσεις δεν πτοήθηκε και συνέχισε στην υλοποίηση του σχεδίου του. Οι δυνάμεις του αποτελούμενες από 300 Αθηναίους, Κεφαλλονίτες, Ζακυνθινούς και Μεσσήνιους, εγκαταστάθηκαν στο συμμαχικό έδαφος της Λοκρίδας, που συνορεύει με την Αιτωλία και στρατοπέδευσαν στην Οινόη όπου οι κάτοικοι συγκέντρωσαν δυνάμεις για να συμμετάσχουν στον Αθηναϊκό συνασπισμό.

Ωστόσο, οι πληροφορίες που λάμβαναν οι Αθηναίοι, προερχόμενες ως επί το πλείστον από Μεσσήνιους, ανέφεραν ότι ο Αιτωλικός στρατός αποτελείτο κυρίως από ελαφρά οπλισμένους στρατιώτες οι οποίοι επιδίδονταν σε τακτικές ανταρτοπόλεμου. Ο Δημοσθένης επηρεασμένος από την πληροφόρηση βιάστηκε να ξεκινήσει την εκστρατεία, αφήνοντας την Οινόη πριν συγκεντρωθούν όλες οι συμμαχικές δυνάμεις. Δυστυχώς για τον Αθηναίο στρατηγό, θα έπαιρνε το ίδιο μάθημα με τους Σπαρτιάτες πριν μερικά χρόνια, όταν εισέβαλαν στην Ακαρνανία, μια περιοχή γνωστή για την χρήση βαλλιστικών όπλων (πελταστές – ακοντιστές)….. ότι δηλαδή ουδέποτε πρέπει να υποτιμώνται στρατοί που βασίζονταν σε αψιμαχίες και ανταρτοπόλεμο.

Αφού εγκαταστάθηκε στην Οινόη, άρχισε να προχωρά στην Αιτωλία, σχεδιάζοντας να συναντηθεί – ενισχυθεί με μια δύναμη Λοκρών. Ο στρατός προέλαυνε επιτυχώς επί τρεις μέρες και την πρώτη μέρα κατέλαβε την Ποτιδάνεια, την δεύτερη το Κροκύλειο και την τρίτη το Τείχιο. Εκεί ο Δημοσθένης σταμάτησε για να μεταφερθεί η λεία από τις κατακτήσεις στο Ευπάλιο (Φωκίδα) ενώ ορισμένοι σύγχρονοι μελετητές διατείνονται ότι σταμάτησε διότι ανέμενε τους Λοκρούς. Οι Λοκροί ασκούσαν ένα στυλ πολέμου παρόμοιο με αυτό των Αιτωλών και μπορούσαν να ενισχύσουν τον Δημοσθένη με έμπειρους πελταστές, ενώ αντιθέτως η απουσία τους θα έδινε τακτικό πλεονέκτημα στους αντιπάλους.

Χωρίς να περιμένει τους Λοκρούς (είχε μεγάλη ανάγκη από ελαφρά οπλισμένους και ακοντιστές) βάδισε εναντίον του Αιγιτίου και το κατέλαβε με την πρώτη έφοδο, διότι οι κάτοικοι εγκατέλειψαν την πόλη και είχαν καταφύγει στα γύρω υψώματα. Το Αιγίτιο ήταν χτισμένο σε ορεινή περιοχή και απείχε από την θάλασσα περισσότερο από ογδόντα στάδια (1,5 χλμ.). Οι Αιτωλοί, που είχαν σπεύσει να βοηθήσουν το Αιγίτιο, άρχισαν επίθεση εναντίον των Αθηναίων και των συμμάχων τους, κατεβαίνοντας με ορμή από τους γύρω λόφους εκτοξεύοντας τα ακόντιά τους. Κάθε φορά που οι Αθηναίοι προχωρούσαν, εκείνοι υποχωρούσαν και κάθε φορά που υποχωρούσαν οι Αθηναίοι εκείνοι προχωρούσαν. Αυτή η μάχη, που ήταν καταδίωξη και υποχώρηση, διήρκεσε πολύ και οι Αθηναίοι δεν κατάφεραν να αντεπεξέλθουν.

Όσο οι τοξότες είχαν βέλη και μπορούσαν να τα χρησιμοποιήσουν, οι Αθηναίοι άντεχαν τοξεύοντας τους Αιτωλούς, που ήσαν ελαφρά οπλισμένοι και τους αναχαίτιζαν. Όταν όμως οι τοξότες έχασαν τον αρχηγό τους, διασκορπίστηκαν και ο υπόλοιπος στρατός ήταν εξαντλημένος απ’ τον πολύωρο αγώνα και τους συνεχείς ελιγμούς, ενώ οι Αιτωλοί συνέχιζαν να επιτίθενται εκτοξεύοντας ακόντια. Τότε άρχισε η φυγή. Οι Αθηναίοι κατέφευγαν σε χαράδρες χωρίς διέξοδο και σε μέρη που δεν γνώριζαν αφού ο οδηγός τους, Χρόμων ο Μεσσήνιος σκοτώθηκε, με αποτέλεσμα να αποδεκατιστούν. Το μεγαλύτερο τμήμα της δύναμης, κατέφυγε σε ένα κοντινό δάσος, ελπίζοντας να κρυφτεί στα φυλλώματα, αλλά το δάσος πυρπολήθηκε από τους Αιτωλούς, σκοτώνοντας όλους όσους είχαν καταφύγει σε αυτό. Όσοι επιβίωσαν κατόρθωσαν να φτάσουν στην Οινόη και από εκεί στην Ναύπακτο. Ο Δημοσθένης, έστειλε τα στρατεύματά του στην Αθήνα, αλλά αυτός, παρέμεινε στην Ναύπακτο, αισθανόμενος ντροπή έναντι των συμπατριωτών του.

Οι απώλειες των Αθηναίων ανέρχονταν σε 120 άνδρες συμπεριλαμβανομένου του δευτέρου τη τάξει στρατηγού Πρόκλη, ενώ οι απώλειες μεταξύ των συμμάχων δεν είναι γνωστές, αλλά ήσαν πιθανώς παρόμοιας τάξης. Τέτοιες απώλειες ήσαν ιδιαίτερα μεγάλες σε σχέση με τον μέσο όρο μιας παραδοσιακής μάχης οπλιτών, όπου ποσοστά απωλειών άνω του 10% θεωρούντο εξαιρετικά υψηλά.

Συνέπειες

Αφού επέστρεψε στην Ναύπακτο, η ηττημένη Αθηναϊκή δύναμη απέπλευσε για την Αθήνα, αφήνοντας πίσω της μια επισφαλή στρατιωτική κατάσταση και τον Δημοσθένη με κλονισμένη φήμη. Οι Αιτωλοί αναθάρρησαν με την νίκη τους και άρχισαν να προετοιμάζονται για επίθεση εναντίον της Ναυπάκτου, ενώ ο Δημοσθένης ανησυχούσε για την ενδεχόμενη υποδοχή του στην Αθήνα (η σύγκλητος αντιμετώπιζε σκληρά τους αποτυχημένους στρατηγούς) επέλεξε να παραμείνει στην Ναύπακτο. Τους επόμενους μήνες, ωστόσο, η κατάσταση σταθεροποιήθηκε και η φήμη του Δημοσθένη θα αποκατασταθεί με την εντυπωσιακή νίκη του στην Όλπη (σημερινό Αγριλοβούνι στην Αμφιλοχία).

ΠΗΓΗ: cognoscoteam

Θουκυδίδου «Ιστορίαι» Γ’ 3.94.1 – 3.98.5