Κοτζά Αναστάς: Ένας ήρωας του Πόντου

Ο Αναστάσιος Παπαδόπουλος, γνωστός και ως Κοτζά Αναστάς, ήταν ένας Ακρίτας του Πόντου, καθώς και ένας από τους πρωτεργάτες του ποντιακού έπους. Πολέμησε με ανδρεία και ηρωισμό στα μαύρα χρόνια της Γενοκτονίας, δίνοντας και κερδίζοντας, μαζί με τους άνδρες του, πολλές μάχες.

Γεννήθηκε στο χωριό Εντίκ Πουνάρ, της επαρχίας της Έρπαας το 1896. Ήταν παιδί πολύτεκνης οικογένειας και μεγάλωσε με ελληνορθόδοξες αρχές.

Το 1915, σε ηλικία 19 ετών, επιστρατεύεται, μαζί και με άλλους νέους στα Τάγματα Εργασίας, που δεν ήταν τίποτα άλλο παρά από ένα σχέδιο εξόντωσης των Ελλήνων του Πόντου. Βλέποντας και αντιλαμβάνοντας πως ήταν ένα εργαλείο εξόντωσης, αποφασίζει και καταφέρνει, μαζί και με άλλους νέους, να δραπετεύσει και να καταφύγει στο βουνό Τοπτσάμ, ώστε να οργανωθεί σε ομάδα και να αντισταθεί στις τουρκικές θηριωδίες. Έτσι, μαζί με αυτούς που δραπέτευσε, εντάσσεται στην αντάρτικη ομάδα του Ιάκωβου Καρατελίδη, του γνωστού Καπετάν Γιακώβ.

Όταν το 1916, κατά τη διάρκεια μιας μάχης, σκοτώνεται ο Καπετάν Γιακώβ, την ηγεσία των ανταρτών αναλαμβάνει ο Κοτζά Αναστάς, ο οποίος τότε ήταν μόλις 20 ετών. Ο ηρωισμός και ο ηγετικός του χαρακτήρας, καθώς και η παλληκαριά που επιδείκνυε στις μάχες κόντρα στον οθωμανικό στρατό, τον έκαναν γρήγορα γνωστό στον ποντιακό ελληνισμό, στον οποίο τα πολεμικά του κατορθώματα έδιναν ελπίδα. Γι’ αυτό το λόγο του προσάψανε το προσωνύμιο Κοτζά (δηλαδή Μεγάλος) Αναστάς, ενώ οι Τούρκοι τον αποκαλούσαν Κοτζά Γκιαούρ.

Η δύναμη και το κύρος του Κοτζά Αναστάς όλο και μεγάλωνε, με αποτέλεσμα να αποτελεί φόβο και τρόμο των Τούρκων. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι ο Τοπάλ Οσμάν, όταν τον Απρίλιο του 1921 πηγαίνει στην Έρπαα και επιτίθενται στο χωριό σκοτώνοντας τους κατοίκους και καίγοντας τα πάντα, δεν τολμά να αναμετρηθεί με τους αντάρτες του Κοτζά Αναστάς, με αποτέλεσμα ο Ακρίτας του Ποντιακού Ελληνισμού να καταφέρει να σώσει, μαζί με τους άνδρες του, 12.000 γυναικόπαιδα , τα οποία και τα φυγάδευσαν στην οροσειρά Τοπτσάμ, παίρνοντάς τους υπό την προστασία τους. Το όνομα του Κοτζά Αναστάς γίνεται συνώνυμο της ελπίδας, με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι άνδρες να σπεύδουν να ενταχθούν στην ομάδα του.

Η δύναμη και το κύρος του Κοτζά Αναστάς όλο και δυναμώνει, προκαλώντας φόβο στους Τούρκους. Συγκεκριμένα ο Κεμάλ, βλέποντας πως ο Κοτζά Αναστάς έχει πολύ δύναμη και ως εκ τούτου αποτελεί μεγάλο κίνδυνο για τα μεγάλα του σχέδια, προσπαθεί να τον αναχαιτίσει βάζοντας στη μάχη τον Λίβα Πασά και το στρατηγό Τσαμάλ Τσεβίτ. Αρχικά, ο Λιβά πασάς, με μια ολόκληρη μεραρχία, το Νοέμβριο του 1921, σφυροκοπά για 52 ημέρες το Τοπτσάμ, με σκοπό να εξοντώσει την αντάρτικη ομάδα του Κοτζά Αναστάς και φυσικά και τον ίδιο. Παρά το αριθμητικό τους πλεονέκτημα, οι Τούρκοι στρατιώτες δεν κατάφεραν να επιβληθούν και να αφανίσουν τους Πόντιους αντάρτες, οι οποίοι πάλεψαν με περίσσιο θάρρος και τόλμη. Η αποστολή τους στέφθηκε με απόλυτη αποτυχία!

Στη συνέχεια, τη σκυτάλη πήρε ο στρατηγός Τσεμάλ Τσεβίτ, ο οποίος έχοντας μαζί του 10.000 άνδρες ξεκινάει, τον Φεβρουάριο του 1922, την επιχείρηση Γιλντιρίμ (Κεραυνός), δίνοντας, μάλιστα, υπόσχεση στον Κεμάλ ότι θα νικούσε την αντάρτικη ομάδα του Κοτζά Αναστάς, κάτι φυσικά που δε συνέβη, με τον Τσεμάλ να πέφτει νεκρός και όσοι στρατιώτες του επέζησαν να τρέπονται σε φυγή.

Ο Κοτζά Αναστάς υπήρξε βραχνάς για τους Τούρκους και επιθυμούσαν, πάση θυσία, να τον εξοντώσουν. Ωστόσο, όσες προσπάθειες και να έκαναν έπεφταν στο γκρεμό. Έτσι τον Οκτώβριο του 1922, με μπροστάρη τον Λίβα Πασά, προσπαθούν μέσω της διπλωματικής οδού να έρθουν σε κάποια συμφωνία μαζί του. Βασικός όρος του Πόντιου αντάρτη ήταν η ασφαλής απομάκρυνση των γυναικόπαιδων από το βουνό. Οι Τούρκοι, όμως, παρά τη συμφωνία, εξακολουθούσαν να τον φοβούνται και να τον μισούν, με αποτέλεσμα, το Δεκέμβριο του 1922, να τον δολοφονήσουν στο χωριό Εζενούς, παρόλη τη συμφωνία και την αμνηστία που είχε δοθεί. Ήταν τέτοιο το μίσος των Τούρκων προς το πρόσωπό του, που δεν σεβάστηκαν ούτε το νεκρό του σώμα. Αφού τον σκότωσαν, τον αποκεφάλισαν και κρέμασαν το κεφάλι του σε ένα τηλεγραφόξυλο στη Τοκάτη, πανηγυρίζοντας, με αυτό τον τρόπο, για το θάνατό του. Ο αδερφός του, ο Γεώργιος, προσπάθησε να πάρει για να θάψει το σώμα του, αλλά σκοτώθηκε και αυτός στην προσπάθειά του αυτή.

Ο Αναστάσιος Παπαδόπουλος, ο Κοτζά Αναστάς, υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους αντάρτες του Πόντου. Έδωσε και κέρδισε πολλές σκληρές και άνισες μάχες και έπαιξε σημαντικό ρόλο τη μαύρη περίοδο της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και γι’ αυτό η μνήμη του οφείλει να μείνει άσβεστη.

Η μαρμάρινη στήλη πάνω στην οποία αναπαριστάται ο Κοτζά Αναστάς, στη Νεράιδα Σερβίων, Κοζάνης

Ανήλικοι αντάρτες στα βουνά του Πόντου μαζί με τον Κοτζά Αναστάς

Ο Νεόφυτος Τουλγαρίδης, ήταν ένα από τα παλικάρια του Κοτζά Αναστάς. Γεννήθηκε το 1900 στο χωριό Κόβετσμεν της Τοκάτης και σε ηλικία 17 ετών αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το χωριό του και να βγει στο βουνό. Μαζί με την αγαπημένη του Μαρία, 14 χρόνων, από το Απές, κρύφτηκαν στο δάσος όταν οι τσέτες έκαψαν τα χωριά τους και κατέσφαξαν πολλούς Έλληνες. Ανάμεσα στα θύματα ήταν και δύο από τα έξι αδέλφια του…

Στο ίδιο δάσος κρύφτηκαν περίπου 15 οικογένειες και προσπαθούσαν να επιβιώσουν τρώγοντας χόρτα… Είχαν κάνει μεγάλες τρύπες, σαν μεγάλους φούρνους, στις πλαγιές του βουνού και ζούσαν μέσα σε αυτές.

Κάποιοι Τούρκοι όμως τους αντιλήφθηκαν και ειδοποίησαν τους τσέτες. Έτσι μια μέρα βρέθηκαν περικυκλωμένοι από πολυάριθμους τσέτες και άρχισαν να πυροβολούν. Οι Έλληνες που ήταν οπλισμένοι ανταπέδωσαν τα πυρά αλλά ήσαν πολλοί λίγοι και τα πυρομαχικά τους ελάχιστα. Τότε ο Νεόφυτος είπε στο μεγαλύτερο αδελφό του Κώστα:

-Θα σπάσω τον κλοιό και θα προσπαθήσω να πάω πίσω από τους τσέτες. Εσείς μόνο να προσέχετε τη Μαρία…

Ο αδελφός του γνωρίζοντας τον εκρηκτικό χαρακτήρα του Νεόφυτου του απάντησε:

-Άσε θα πάω εγώ γιατί εάν πάθει κάτι η Μαρία θα μας σκοτώσεις όλους…

Έτσι ο Κώστας κατάφερε να περάσει κρυφά ανάμεσα από τους τσέτες και ανέβηκε σε ένα ύψωμα από όπου άρχισε να πυροβολεί και να φωνάζει στους Έλληνες: «Μη φοβάστε… Ήρθαν ενισχύσεις…»

Οι Τούρκοι πανικοβλήθηκαν και το ‘βαλαν στα πόδια. Έτσι γλίτωσαν και πήγαν να συναντήσουν τον Κοτζά Αναστάς.

Την ιστορία διηγήθηκε ο γιος του Νεόφυτου, Θεοχάρης.

«Ο πατέρας μου περίμενε να δει κάποιον ψηλό άνδρα γιατί κοτζά θα πει μεγάλος», είπε χαρακτηριστικά ο Θεοχάρης και συνέχισε: «Ο Κοτζά Αναστάς όμως ήταν κοντός αλλά ατρόμητος… Τον πατέρα μου επειδή ήταν και αυτός πολύ τολμηρός του ανέθεσε τις πιο δύσκολες αποστολές. Ήταν και πρακτικός γιατρός και όποιος πάθαινε κάτι ο πατέρας μου τον γιάτρευε.. Σε μια αποστολή όμως πιάστηκε από τους Τούρκους και καταδικάστηκε σε θάνατο…»

Ο Νεόφυτος στάθηκε τυχερός γιατί μετά τη Συνθήκη της Λοζάνης του δόθηκε χάρη. Άρχισε να ψάχνει την αγαπημένη του Μαρία και πληροφορήθηκε ότι έφυγε για την Ελλάδα. Έτσι ήρθε και αυτός στην Ελλάδα και συνέχισε να την ψάχνει. Μετά από δύο χρόνια τη βρήκε στην περιοχή της Αριδαίας, παντρεύτηκαν και έκαναν 11 παιδιά από τα οποία έζησαν τα οκτώ…

Πέθανε σε ηλικία 90 ετών, στη Λεπτοκαρυά Γιαννιτσών. Ήταν γνωστός ως πρακτικός γιατρός και ασκούσε αφιλοκερδώς πρακτική ιατρική που έμαθε την περίοδο που ήταν αντάρτης.

ΠΗΓΕΣ: https://www.trapezounta.gr/pontus/people/31020/

https://www.ethnos.gr/greece/article/158454/anhlikoiantartesstaboynatoypontoymazimetonkotzaanastas