Η τιμωρία της αγαμίας και της κακογαμίας

Χιλιάδες τόμοι έχουν γραφτεί για τους νόμους που μετέτρεψαν την αρχαία Σπάρτη σε μια απολύτως στρατοκρατούμενη, βαθύτατα συντηρητική και θεσμικά ακίνητη κοινωνία. Η αλήθεια είναι ότι για κάμποσους αιώνες η Σπάρτη παρέμεινε σχεδόν ανεπηρέαστη από τις έξωθεν επιδράσεις, σαν να επρόκειτο για ένα απομακρυσμένο νησί στη μέση του ωκεανού. Ακόμα και σήμερα, τα ιδιαίτερα κομμάτια αυτού του ιδιόρρυθμου νομικού και θεσμικού πλαισίου συνεχίζουν να μας εκπλήσσουν.

Ας δούμε σήμερα μια μόνο μικρή λεπτομέρεια του πλαισίου αυτού, που αφορούσε τον τρόπο που έβλεπαν τις σχέσεις των ανδρών με τις γυναίκες μέσα στην Σπαρτιατική κοινωνία. Ένα από τα πιο βασικά καθήκοντα των Σπαρτιατών και Σπαρτιατισσών, ήταν να τροφοδοτούν την πόλη με πολίτες, δηλαδή με πολεμιστές καθώς οι Λακεδαιμόνιοι έτσι αντιλαμβάνονταν πρωτίστως την έννοια του πολίτη.

Οι πέντε Έφοροι, αυτοί οι πανίσχυροι γέροντες που ήταν επιφορτισμένοι με τη διατήρηση των ηθών και της ζωής όπως έλεγε η παράδοση, τιμωρούσαν αυστηρά και με ποικίλους τρόπους όσους δίχως λόγο απέφευγαν να πράξουν αυτό το καθήκον. Η αγαμία ισοδυναμούσε με σοβαρότατο αδίκημα, σχεδόν έγκλημα, διότι αποτελούσε προσβολή και απείθεια στο κράτος.

Κατάλληλη ηλικία για τον γάμο θεωρούσαν τα τριάντα χρόνια για τους άντρες και τα είκοσι για τις γυναίκες. Όσοι έμεναν ανύπαντροι, τιμωρούνταν δια της λεγόμενης «γραφής αγαμίου». Ήταν μια λίστα με ανύπαντρους που όσοι ήταν γραμμένοι εκεί δεν είχαν δικαίωμα ψήφου, σπάνια καταλάμβαναν δημόσιο λειτούργημα και δεν απολάμβαναν τον σεβασμό των νεοτέρων που στη Σπάρτη ήταν νόμος. Είναι πασίγνωστη ιστορία του ένδοξου γέρο στρατηγού Δερκυλίδα, ο οποίος εξευτελίστηκε από έναν νεαρό οπλίτη σε μια δημόσια τελετή, παρουσία όλης της πόλης: Ο μικρός αρνήθηκε να δώσει την θέση του στον ένδοξο γέροντα, με την απλή δικαιολογία ότι δεν όφειλε σεβασμό σε κάποιον που δεν είχε παιδιά για να του ανταποδώσουν τον σεβασμό αυτόν όταν κι αυτός θα γερνούσε.

Συχνά μέσα στον χειμώνα, με διαταγή των Εφόρων, οι ανύπαντροι διαπομπεύονταν κυκλοφορώντας γυμνοί στην αγορά και τραγουδώντας ένα συγκεκριμένο άσμα που έλεγε ότι καλά τα παθαίνουν όλα αυτά επειδή παραβίασαν τους νόμους. Σε συγκεκριμένες γιορτές επίσης, οι γυναίκες Σπαρτιάτισσες χαστούκιζαν εν’ χορώ τους άγαμους για να τους εξευτελίσουν, αλλά και για να τους υποχρεώσουν να ενδώσουν σε προτάσεις γάμου.

Οι Έφοροι δεν τιμωρούσαν μόνο την αγαμία, αλλά και την λεγόμενη κακογαμία. Ο Σπαρτιατικός νόμος θεωρούσε κακογαμία τον γάμο ενός άνδρα με γυναίκα κατώτερη στο σώμα, αλλά και το γένος ή τη φυλή. Αυτό που επιδίωκε ο νόμος ήταν να περιορίζονται στο ελάχιστο οι σπάνιες περιπτώσεις γάμων που γίνονταν από έρωτα και όχι μετά από προσεκτική μελέτη όλων των δεδομένων του ζεύγους. Ο Λεωνίδας Β’, έχασε το αξίωμα του βασιλιά επειδή παντρεύτηκε μια ξένη, ενώ ο Αρχίδαμος τιμωρήθηκε με πρόστιμο επειδή πήρε μια γυναίκα μικρόσωμη και άσχημη. Η δικαιολογία ήταν «ότι μικράν το μέγεθος γυναίκαν γάμω λαβείν, υπέμεινεν επειπόντες ως ου βασιλέας, αλλά βασιλίσκους παρασχείν αυτοίς διενοείτο». Παίρνοντας δηλαδή μικρόσωμη γυναίκα, δεν θα γεννούσε βασιλιάδες αλλά βασιλίσκους.

Πρόστιμο πλήρωναν επίσης όσοι αργούσαν πολύ να παντρευτούν ή όσοι άφηναν τις γυναίκες τους για να παντρευτούν άλλες. Ο μοναδικός λόγος που επέτρεπε διαζύγιο και παντρειά με δεύτερη γυναίκα, ήταν η πρώτη να είναι στείρα. Ο περίφημος Λύσανδρος τιμωρήθηκε γιατί ερωτεύτηκε μια νεότερη και ομορφότερη κι έτσι έδιωξε τη γυναίκα του για να την πάρει. Όλα τούτα είχαν στόχο να γεννιούνται πολλά, νόμιμα και γερά παιδιά που θα ήταν οι αυριανοί στρατιώτες της Σπαρτιατικής φάλαγγας.

Στα πλαίσια της ανάγκης είχε αναπτυχθεί και η περιβόητη συνήθεια των Σπαρτιατών, όχι όλων αλλά κάποιων, να αποδέχονται το ερωτικό σμίξιμο της νόμιμης γυναίκας τους με άλλους οπλίτες. Αυτό γινόταν μετά από επιλογή της γυναίκας και όχι του άνδρα, με σκοπό να γεννηθούν γερά παιδιά. Έχουν γραφτεί πάρα πολλά γι αυτό και στην υπόλοιπη αρχαία Ελλάδα ήταν μόνιμη αφορμή κατασυκοφάντησης της Σπάρτης. Φαίνεται όμως ότι επρόκειτο για αποδεκτή μεν, αλλά όχι διαδεδομένη συνήθεια. Οι πηγές επί του θέματος είναι ελάχιστες και οι μεταγενέστεροι έγραφαν μάλλον εικασίες και φήμες, για ένα τόσο σκανδαλιστικό θέμα όπως η αλλαγή γυναικών ανάμεσα σε σκληροτράχηλους και άξεστους πολεμιστές.

ΠΗΓΗ: https://www.newsit.gr/mia-stagona-istoria/i-timoria-tis-agamias-kai-tis-kakogamias/2713607/