Χαμένοι πολιτισμοί χιλιετιών κρύβονται κάτω από τα δάση του Αμαζονίου-Οι νέες ανακαλύψεις που τους φέρνουν στο φως

Γύρω από τον ποταμό του Αμαζονίου στη Νότια Αμερική μια οργιώδης ζούγκλα κατακλύζει τα πάντα. Το τροπικό δάσος του Αμαζονίου είναι ένα από τα μεγαλύτερα του πλανήτη αν και συχνά απειλείται από τις πυρκαγιές και την παράνομη υλοτομία. Τα πλούσια δέντρα και η πυκνή βλάστηση καλύπτουν τα πάντα, ωστόσο κάτω από αυτά φαίνεται να κρύβεται μια ολόκληρη ιστορία της ανθρωπότητας.

Γύρω από τον ποταμό Αμαζόνιο για τουλάχιστον 12.000 χρόνια ζούσαν αδιάλειπτα ιθαγενείς κοινότητες. Κατά τη διάρκεια των χιλιετιών, αυτές οι κοινωνίες κατασκεύασαν εκτεταμένα έργα όπως δρόμους, οικισμούς και ναούς. Ουσιαστικά, τροποποίησαν τα τοπικά οικοσυστήματα με πρακτικές δασικής διαχείρισης, συμπεριλαμβανομένης της έναρξης καλλιέργειας και εξημέρωσης φυτών που είναι χρήσιμα για τον άνθρωπο.

Όταν ο Ισπανός κατακτητής Φρανθίσκο ντε Ορεγιάνα διέπλευσε τον ποταμό το 1541 είδε στις όχθες του να κατοικούν πυκνοί πληθυσμοί και πολλές φυλές στις οποίες ακόμα και οι γυναίκες πολεμούσαν. Γι’ αυτό και ο ίδιος έδωσε στον ποταμό το όνομα Αμαζόνιο (Río de las Amazonas) εμπνευσμένος από τον μυθικό λαό των γυναικών πολεμιστριών, τις Αμαζόνες.

Σήμερα όμως το να βρει κανείς αποδεικτικά στοιχεία για όλους αυτούς του ανθρώπους που έζησαν στην περιοχή στο βάθος των χιλιάδων χρόνων της ανθρώπινης ιστορίας αποτελεί ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα καθώς η πυκνή βλάστηση της Αμαζονίας έχει καλύψει τα όποια στοιχεία.

Ωστόσο, τώρα έρχονται για πρώτη φορά στο φως δεκάδες άγνωστα μέχρι στιγμής ανθρώπινα δημιουργήματα, ενώ σύμφωνα με μια νέα μελέτη πάνω από 10.000 ανθρώπινες κατασκευές –από κανάλια και τείχη μέχρι γεωγλυφικά- περιμένουν υπομονετικά να ανακαλυφθούν κάτω από την πυκνή βλάστηση.

Οι έρευνες

Τα ευρήματα δίνουν νέες ενδείξεις για το ρόλο των αυτοχθόνων στη διαμόρφωση του μεγαλύτερου δάσους του κόσμου και ίσως προσφέρουν στήριξη σε φυλές που ζητούν να τους αποδοθούν επίσημα οι εκτάσεις των προγόνων τους.

Σε όλη τη λεκάνη του Αμαζονίου, τα τροπικά δάση καλύπτουν εκατομμύρια χιλιόμετρα. Στο έδαφος πολύ κάτω από τις ψηλές κορυφές των δέντρων και την πυκνή βλάστηση υπάρχουν αρχαία, κρυμμένα από καιρό, υπολείμματα από την εποχή που οι άνθρωποι κατοικούσαν σε αυτά τα μέρη.

 Ήδη σε αποψιλωμένες περιοχές είχαν έρθει στο φως κατασκευές που προηγούνται της άφιξης των Ευρωπαίων αποικιστών. Γι’ αυτό οι ερευνητές υποψιάζονταν από καιρό ότι υπήρχαν ακόμη περισσότερες τέτοιες τοποθεσίες, οι οποίες είναι σχεδόν αόρατες σήμερα, κρυμμένες κάτω από πυκνό φύλλωμα. Στην πραγματικότητα, οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι κατασκευές που γνωρίζουμε ίσως αντιστοιχούν μόλις στο 10% του πραγματικού αριθμού τους.

Έτσι, για να διαπιστώσουν αν οι υποψίες τους αληθεύουν, οι επιστήμονες πραγματοποίησαν σαρώσεις εδάφους χρησιμοποιώντας μια μέθοδο τηλεπισκόπησης που ονομάζεται «ανίχνευση και εμβέλεια φωτός» ή LIDAR για την οποία δεν χρειάζεται να υπάρξει επέμβαση στο έδαφος.

Το LIDAR είναι ένα είδος ραντάρ που λειτουργεί με ακτίνες λέιζερ και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από αεροσκάφη για τη χαρτογράφηση του εδάφους. Τα τελευταία χρόνια η τεχνική έχει φέρει επανάσταση στην αρχαιολογία, χρησιμοποιείται όμως και από την κυβέρνηση της Βραζιλίας για τη μέτρηση της βιομάζας στον Αμαζόνιο. Εκτός από τα δέντρα, ένα υπέρυθρο LIDAR μπορεί να βλέπει το ανάγλυφο του εδάφους με μεγάλη ακρίβεια.

Η τεχνική LIDAR γίνεται εναέρια και ελέγχει το έδαφος- ακόμα και αν αυτό είναι κατάφυτο- με παλμούς λέιζερ, μετρώντας τις διακυμάνσεις στις αποστάσεις από το έδαφος εντοπίζοντας οτιδήποτε εξέχει έστω και ελάχιστα πάνω από την επιφάνεια. Όταν το φως αναπηδά, συνδυάζεται με άλλα δεδομένα για τη δημιουργία τρισδιάστατων χαρτών του τοπίου.

Περισσότεροι από 130 ερευνητές, με επικεφαλής τον Βινίσιους Περιτάο του Εθνικού Ινστιτούτου Διαστημικής Έρευνας της Βραζιλίας, συγκέντρωσαν τα διαθέσιμα δεδομένα για τα δάση του Αμαζονίου από τη βραζιλιάνικη κυβέρνηση.

«Το LIDAR είναι πραγματικά πολύτιμο, για να μπορέσουμε να επιβεβαιώσουμε την παρουσία δομών, ειδικά κάτω από το δάσος», δήλωσε ο γεωγράφος Βινίσιους Περίπατο, ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Διαστημικής Έρευνας της Βραζιλίας στο Σάο Πάολο. Ο Περίπατο είναι ο κύριος συγγραφέας μιας μελέτης που τεκμηριώνει τις ανακαλύψεις, η οποία δημοσιεύτηκε στις 5 Οκτωβρίου στο περιοδικό Science.

Οι συγγραφείς της μελέτης αξιολόγησαν επίσης δεδομένα δεκαετιών που καταγράφουν είδη δέντρων σε όλο τον Αμαζόνιο, αναζητώντας σημάδια ειδών που είναι γνωστό ότι τα «εξημέρωσαν» και τα καλλιεργούσαν οι προκολομβιανοί λαοί. Η νέα μελέτη συμπεριλαμβάνει τις προσπάθειες 160 ερευνητών και δεδομένα που συλλέχθηκαν σε διάστημα 80 ετών, συνδυάζοντας τα ευρήματα του LIDAR και τα αρχεία για τα δέντρα του Αμαζονίου με προγνωστικά μοντέλα που υπολογίζουν πού θα μπορούσαν να βρεθούν άγνωστες ανθρώπινες κατασκευές.

Οι ανακαλύψεις

Η ανάλυση εντόπισε 24 νέες ανθρώπινες κατασκευές, άγνωστες ως τώρα, σε μια περιοχή 5.315 τετραγωνικών μέτρων στη Βραζιλία. Στα νέα ευρήματα συγκαταλέγεται μια πόλη με μια πλατεία και ένα οχυρωμένο χωριό στο νότο, μεγαλιθικές κατασκευές στο βορρά και ορθογώνια και κυκλικά σχήματα, γνωστά και ως γεωγλυφικά, στα νοτιοδυτικά.

Δεδομένου ότι η έκταση που εντοπίστηκαν αυτά τα ευρήματα αντιστοιχεί μόλις στο 0,08% του Αμαζονίου, ο οποίος εκτείνεται σε 6,7 εκατ. τ.χλμ, οι ερευνητές αναρωτήθηκαν πόσα άλλα μένουν κρυμμένα κάτω από τα φυλλώματα. «Ωστόσο, αφού ο Αμαζόνιος είναι τόσο μεγάλος δεν μπορούμε να πετάξουμε το LIDAR παντού», λέει ο Περίπατο.

Έτσι, για να μπορέσουν να υπολογίσουν με ακρίβεια πόσες ακόμη κρυμμένες ανθρώπινες κατασκευές μπορεί να υπάρχουν, το υπολογιστικό μοντέλο της ομάδας χρειαζόταν πολλά περισσότερα δεδομένα. Γι’ αυτό, οι επιστήμονες χαρτογράφησαν επίσης 937 γνωστές ανθρώπινες κατασκευές, δίνοντας εντολή στο μοντέλο να επισημάνει θέσεις για πιθανές κατασκευές που μοιράζονταν παρόμοια τοπογραφικά χαρακτηριστικά με προηγουμένως εντοπισμένες τοποθεσίες.

Οι ερευνητές περιόρισαν κι άλλο τη λίστα των πιθανών κρυφών τοποθεσιών χρησιμοποιώντας δεδομένα για δέντρα από 1.676 δασικές εκτάσεις, αναζητώντας τα σημεία όπου βρίσκονται οποιαδήποτε από τα 79 είδη δέντρα που γνωρίζουμε ότι «εξημερώθηκαν» και καλλιεργούνταν από τους προκολομβιανούς πολιτισμούς. Παράλληλα, έλαβαν υπόψιν παράγοντες όπως η θερμοκρασία και η σύσταση του εδάφους κάθε περιοχής και η απόσταση από ποτάμια.

Τελικά, το μοντέλο υπολόγισε ότι πιθανώς υπάρχουν περισσότερες από 10.000 και πιθανώς περισσότερες από 23.000 ανθρώπινες κατασκευές που κρύβονται κάτω από την βλάστηση του Αμαζονίου. Το εύρημα υποδηλώνει ότι οι κατασκευές που γνωρίζουμε ότι υπάρχουν στον Αμαζόνιο δεν υπερβαίνουν το 9% αυτών που συνολικά υπάρχουν στα δάση του Αμαζονίου.

Η σημασία των ευρημάτων

Η ανακάλυψη αυτή «ανοίγει ευκαιρίες για την καλύτερη κατανόηση του μεγέθους της επίδρασης των ανθρώπων ήδη από την αρχαία εποχή στην Αμαζονία και την τρέχουσα κατάστασή της», σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Science. Παράλληλα, τα ευρήματα θα μπορούσαν να προκαλέσουν νέες αρχαιολογικές αποστολές σε μέρη του Αμαζονίου που δεν έχουν ερευνηθεί ποτέ πριν «σε όλη την Αμαζονία», λέει ο Περίπατο.

«Κατά τη διάρκεια της προκολομβιανής εποχής, η Αμαζονία ήταν το σπίτι πολλών, πυκνών και περίπλοκων κοινωνιών που ζούσαν σε όλη την τεράστια δασική της έκταση», ανέφεραν στη μελέτη ο Περίπατο και οι συνεργάτες του. «Αυτές οι αρχαίες αυτόχθονες κοινωνίες είχαν βαθιά γνώση της χωματουργίας, της δυναμικής των ποταμών, του εμπλουτισμού του εδάφους και της καλλιέργειας των φυτών και των ζώων, γεγονός που τους επέτρεψε να δημιουργήσουν τοπία που ήταν πιο παραγωγικά για τον άνθρωπο».

«Με χωματουργικές τεχνικές, οι αυτόχθονες πληθυσμοί δημιούργησαν μια μεγάλη ποικιλία έργων (δακτυλιοειδείς τάφρους, γεωγλυφικά, λίμνες και πηγάδια), κυρίως μεταξύ 1500 και 500 ετών πριν από σήμερα, με κοινωνικές, τελετουργικές και αμυντικές λειτουργίες», πρόσθεσε η ομάδα.

«Γύρω από αυτές τις κατασκευές, διαχειρίστηκαν επίσης εκατοντάδες είδη δέντρων, μερικά από τα οποία δείχνουν ενδείξεις εξημέρωσης και προκάλεσαν μακροχρόνιες αλλαγές στη σύνθεση των δασών. Η κλίμακα και η ένταση αυτού του μετασχηματισμού του τοπίου παραμένουν άγνωστες, εν μέρει επειδή δεν υπήρξε ποτέ πλήρης καταγραφή των προκολομβιανών τοποθεσιών σε όλη την περιοχή».

«Πράγματι, η νοτιοδυτική Αμαζονία περιέχει στοιχεία για την αρχαιότερη καλλιέργεια και εξημέρωση φυτών, τα παλαιότερα ανθρωπογενή εδάφη, την αστικοποίηση χαμηλής πυκνότητας και τώρα μια πολύ μεγαλύτερη πυκνότητα ανθρωπίνων κατασκευών», πρόσθεσαν οι ερευνητές.

Μια αξιοσημείωτη πτυχή της εργασίας είναι ότι βοηθά να αντιληφθούμε καλύτερα ότι ο Αμαζόνιος «απέχει πολύ από τον παρθένο άγριο τόπο» που πιστεύουν πολλοί ότι είναι και ότι «η ιστορία των ιθαγενών της Αμαζονίας είναι τόσο πλούσια και δυναμική όσο συναντάται και σε άλλους λαούς του κόσμου», δήλωσε ο Δρ Μάικλ Χεκενμπέργκερ, καθηγητής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα. Ο Χεκενμπέργκερ, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη, διεξήγαγε έρευνα στον βραζιλιάνικο Αμαζόνιο από τη δεκαετία του 1990, συνεργαζόμενος με αυτόχθονες πληθυσμούς της περιοχής Ξίνγκου.

«Αυτά τα ευρήματα καταδεικνύουν περαιτέρω ότι η πολιτιστική κληρονομιά των αυτόχθονων πληθυσμών στην Αμερική και αλλού είναι «εξαιρετικά δυναμική και καινοτόμος», πρόσθεσε ο Χεκενμπέργκερ.

Τα ευρήματα αυτά δεν έχουν μόνο αρχαιολογικό ενδιαφέρον καθώς «τονίζουν τη σημασία της γνώσης της ιστορίας των ιθαγενών, αναδεικνύουν την υπερηφάνεια του τόπου και υπερασπίζονται τα εδαφικά δικαιώματα των ιθαγενών σε αυτά τα μέρη», πρόσθεσε ο Χεκενμπέργκερ.

Η πιθανή ύπαρξη πολλών χιλιάδων προκολομβιανών ανθρώπινων κατασκευών θα μπορούσε επίσης να παίξει ρόλο στις συνεχιζόμενες πολιτικές συζητήσεις στη Βραζιλία για τα δικαιώματα γης, πρόσθεσε και ο Περίπατο, επιβεβαιώνοντας την ιστορική παρουσία των αυτόχθονων πληθυσμών σε αμφισβητούμενες περιοχές και ενισχύοντας τις αξιώσεις των απογόνων τους για προγονικές γαίες.

Η νέα μελέτη συνέδεσε επίσης την παρουσία των ανθρώπινων κατασκευών με την αφθονία ορισμένων φυτών που καλλιεργήθηκαν από αυτές τις αρχαίες κοινωνίες για χρήση ως τροφή, καταφύγιο, εργαλεία, ακόμη και για τον μετριασμό των καταστροφών. Τα φυτά που καλλιεργήθηκαν κατά προτίμηση κοντά σε σημεία που υπήρχαν ανθρώπινες κατασκευές περιλαμβάνουν διάφορα είδη καρυδιών της Βραζιλίας, τα καουτσούκ και τα κακαόδεντρα.

«Η τεράστια έκταση των αρχαιολογικών χώρων και των εκτεταμένων δασών που έχουν τροποποιηθεί από τον άνθρωπο σε όλη την Αμαζονία είναι κρίσιμης σημασίας για την καθιέρωση μιας ακριβούς κατανόησης των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των ανθρώπινων κοινωνιών, των δασών του Αμαζονίου και του κλίματος της Γης», είπε η ομάδα.

Έτσι, η Αμαζονία μπορεί να θεωρηθεί ως ένα αρχαίο κοινωνικό οικοσύστημα, με μακροπρόθεσμες αντιδράσεις στην κλιματική αλλαγή. Για το λόγο αυτό, ο Περίπατο και οι συνεργάτες του τόνισαν ότι αυτές οι κοινωνίες των αυτόχθονων του παρελθόντος προσφέρουν πολλά μαθήματα σε εμάς σήμερα σχετικά με τις παγκόσμιες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε όλοι, όπως η κλιματική αλλαγή και ο αγώνας για τα δικαιώματα των ιθαγενών. «Για χιλιάδες χρόνια, αυτές οι αρχαίες κοινωνίες μπόρεσαν να επιβιώσουν σε αυτή την περιοχή χωρίς να την κάνουν ευάλωτη στην αποψίλωση των δασών, τις πυρκαγιές και άλλες ανθρωπογενείς πιέσεις που απειλούν τώρα τα οικοσυστήματά της. Με αυτόν τον τρόπο, προσφέρουν ένα παράδειγμα επιτυχημένων πρακτικών διατήρησης και τονίζουν την προγονική κληρονομιά των ιθαγενών, στοιχεία που είναι απίστευτα επίκαιρα στην εποχή μας», τονίζουν οι μελετητές.

Και όπως επισήμανε ο Εντουάρντο Νέβες του Πανεπιστημίου του Σάο Πάολο, ο οποίος δεν συμμετείχε στην τελευταία μελέτη, το τροπικό δάσος του Αμαζονίου δεν είναι μόνο ένας θησαυρός βιοποικιλότητας αλλά και βιο-πολιτιστική κληρονομιά. «Είναι πραγματικά το αποτέλεσμα της συνεξέλιξης των αυτοχθόνων φυλών και ενός δάσους στην πορεία χιλιετιών».

ΠΗΓΗ: https://www.janus.gr/2023/10/blog-post_14.html