Ο χάρτης που έκανε τον Κολόμβο να πιστέψει ότι έφτασε στην Ασία

  

Ο χάρτης του Τοσκανέλι με μια μεταγενέστερη προσθήκη: με αχνό γκρίζο χρώμα σημειώνεται η πραγματική θέση της Αμερικής που φυσικά δεν υπήρχε στον αυθεντικό χάρτη

Συντάκτης του χάρτη είναι ο Πάολο νταλ Πότζο Τοσκανέλι (1397 – 1482), μαθηματικός, αστρονόμος και χαρτογράφος, με καταγωγή από τη Φλωρεντία. Χάρη στη μακροχρόνια ζωή του, την ευφυΐα του και τα ευρύτατα ενδιαφέροντά του, ο Τοσκανέλι υπήρξε μια από τις κορυφαίες μορφές της πνευματικής και πολιτιστικής ιστορίας της αναγεννησιακής Φλωρεντίας. 

Η ζωή του συμπίπτει με την εποχή των μεγάλων ανακαλύψεων, όταν οι Ευρωπαίοι άρχισαν να αναζητούν νέες οδούς προς τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της Ασίας, αφού ο παραδοσιακός δρόμος του μεταξιού ελεγχόταν πια από τους Οθωμανούς. Αλληλογραφούσε, μάλιστα, με αρκετούς εξέχοντες εξερευνητές και θαλασσοπόρους του καιρού του, συμπεριλαμβανομένου του Χριστόφορου Κολόμβου.

Αντίθετα με την κοινή αντίληψη της εποχής του, ο Τοσκανέλι πίστευε ότι η γη είναι σφαιρική και συνέλαβε την ιδέα ότι ένα πλοίο θα μπορούσε να ταξιδέψει από την Ευρώπη στην Ασία, διασχίζοντας τον μεγάλο ωκεανό με κατεύθυνση προς τα δυτικά. Έτσι, το 1474 υπέβαλε στην πορτογαλική αυλή μια πρόταση που περιείχε έναν χάρτη, σύμφωνα με τον οποίο, πλέοντας δυτικά, θα μπορούσαν να φτάσουν στα μυθικά νησιά των μπαχαρικών και κατ’ επέκταση στην Ασία. Την εποχή εκείνη όμως οι Πορτογάλοι ήταν απασχολημένοι με το νοτιοανατολικό πέρασμα μέσω του περίπλου της Αφρικής και ως εκ τούτου απέρριψαν το σχέδιό του. Αντίγραφο της πρότασης, μαζί με τον χάρτη, απέστειλε αργότερα ο Τοσκανέλι στον Κολόμβο, ο οποίος τον είχε μαζί του στο πρώτο του ταξίδι προς τον Νέο Κόσμο.

Ο αυθεντικός χάρτης του Τοσκανέλι 

Στον επίμαχο χάρτη ο Τοσκανέλι αποτυπώνει μερικές από τις πεποιθήσεις των Ευρωπαίων της εποχής του για το τί βρισκόταν πέρα από τον δυτικό ορίζοντα. Στο ανατολικό τμήμα του χάρτη δεν τα έχει πάει και τόσο άσχημα, καθώς έχει σχεδιάσει σε σχετική ακρίβεια το δυτικό άκρο της Ευρώπης και τη βορειοδυτική Αφρική, αν και υπερβάλλει κάπως ως προς το μέγεθος των χερσαίων μαζών. Σημειώνει, μάλιστα, τα Κανάρια νησιά και το Πράσινο Ακρωτήριο που είχαν ανακαλυφθεί σχετικά πρόσφατα. Όσο προχωράμε όμως προς τα δυτικά η πραγματικότητα δίνει σταδιακά τη θέση της στη φαντασία…

Παρατηρούμε κάποια νησάκια στα ανοιχτά της Ιρλανδίας. Μολονότι δεν αναφέρονται τα ονόματά τους, είναι πολύ πιθανό ότι ένα από αυτά είναι το μυθικό νησί με το όνομα Brasil ή Hy-Brasil (καμία σχέση με τη γνωστή μας Βραζιλία…). Ο θρύλος της Hy-Brasil προέκυψε από την προφορική παράδοση και τη λογοτεχνία της Ιρλανδίας που έκανε λόγο για ένα μυστηριώδες νησί, μόνιμα καλυμμένο από ομίχλη, το οποίο εμφανιζόταν ως δια μαγείας στους ταξιδιώτες μία ημέρα κάθε επτά έτη, όταν τα νέφη διαλύονταν. Λεγόταν, μάλιστα, πως κατοικούνταν από μια εξελιγμένη φυλή ανθρώπων, την οποία δεν άγγιζαν οι ασθένειες και το γήρας.

Η θέση της νήσου Hy-Brasil στα βορειοδυτικά της Ιρλανδίας, όπως απεικονίζεται στον άτλαντα του Abraham Ortelius "Theatrum Orbis Terrarum" ή "Θέατρον της Υδρογείου" που εκδόθηκε το 1570 και θεωρείται ο πρώτος σύγχρονος άτλαντας 

Προχωρώντας ακόμα πιο δυτικά στο χάρτη του Τοσκανέλι βλέπουμε σχεδιασμένο σχεδόν στο μέσο του ωκεανού (που αναφέρεται ως Oceanus Occidentalis, δηλαδή Δυτικός Ωκεανός) ένα ακόμα φανταστικό νησί με το όνομα Antillia, γνωστό και ως Νησί των Επτά Πόλεων. Σύμφωνα με το θρύλο, επτά μοναχοί εγκατέλειψαν την Ιβηρική χερσόνησο μετά την κατάκτησή της από τους Άραβες τον 8ο αιώνα μ.Χ. και κατέφυγαν σ’ αυτό το νησί, όπου ίδρυσαν ο καθένας από μια πόλη, δημιουργώντας μια μορφή ουτοπικής κοινοπολιτείας.

Στο άλλο άκρο του φανταστικού ωκεανού του Τοσκανέλι διακρίνουμε το μεγάλο νησί Cippangu, όπως ήταν τότε γνωστή στους Ευρωπαίους η Ιαπωνία. Το όνομα αυτό το καθιέρωσε ο Μάρκο Πόλο και προέρχεται από την κινέζικη λέξη για την Ιαπωνία Ribenguo που σήμαινε «η χώρα του ανατέλλοντος ηλίου». Οι περιγραφές του Μάρκο Πόλο για τα πλούτη, τον χρυσό και το ασήμι της Ιαπωνίας κέντριζαν τη φαντασία των Ευρωπαίων για αιώνες. Ο ίδιος ο Κολόμβος πίστευε ότι είχε φτάσει στην Ιαπωνία όταν αντίκρυσε τα νησιά της Καραϊβικής.

Ο Μάρκο Πόλο και η συνοδεία του μεταφέρουν εμπορεύματα με καμήλες στο ταξίδι του γυρισμού. Λεπτομέρεια από τον περίφημο «Καταλανικό Άτλαντα» που σχεδιάστηκε το 1375 από τον Εβραίο χαρτογράφο Αβραάμ Κρέσκες στη Μαγιόρκα

Γύρω από το νησί που υποτίθεται ότι παριστάνει την Ιαπωνία είναι σχεδιασμένα ένα πλήθος νησιά χωρίς περισσότερες πληροφορίες. Η μεγάλη μάζα γης που βρίσκεται στην αριστερή άκρη του χάρτη και σημειώνεται με τα ονόματα Cathay και Mangi δεν είναι άλλη από την Κίνα. Οι ονομασίες αυτές προέρχονται επίσης από τον Μάρκο Πόλο: η Cathay αντιστοιχεί στη βόρεια Κίνα και η Mangi στη νότια Κίνα. Μόλις τον 19ο αιώνα άρχισε να χρησιμοποιείται το όνομα “China” στα αγγλικά, αντικαθιστώντας το όνομα Cathay.

Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι ο Τοσκανέλι είχε υπολογίσει λανθασμένα ότι η Ασία ήταν 5.000 μίλια πιο μακριά από ό,τι ήταν στην πραγματικότητα, ενώ ο Κολόμβος έπεσε έξω στην εκτίμησή του για την περιφέρεια της Γης κατά 25%: και οι δύο αυτές αστοχίες είχαν ως αποτέλεσμα ο Κολόμβος να μην αντιληφθεί αρχικά ότι είχε ανακαλύψει μια νέα ήπειρο…

Λεπτομέρεια από τον χάρτη Universalis Cosmographia που σχεδίασε ο Γερμανός χαρτογράφος Martin Waldseemüller το 1507. Είναι ο πρώτος χάρτης που εικονίζει την ήπειρο που είχε μόλις ανακαλυφθεί και μάλιστα με το ολοκαίνουργιο όνομα Αμερική

Εκτός από τα αχαρτογράφητα νερά, οι θαλασσοπόροι και οι εξερευνητές της εποχής είχαν να αντιμετωπίσουν και τα εξωπραγματικά πλάσματα που πίστευαν ότι ζούσαν τους ωκεανούς. Ο ευρέως διαδεδομένος φόβος της συνάντησης με μυθικά όντα ήταν ένας επιπλέον παράγοντας που αποθάρρυνε την εξερεύνηση προς τα δυτικά. Τέτοιοι θρύλοι συχνά τροφοδοτούνταν από παλιότερους χάρτες που απεικόνιζαν θαλάσσια τέρατα, όπως άγρια ζώα με δόντια που μάχονταν στα κύματα, μακριά φίδια τυλιγμένα γύρω από πλοία, απειλητικά σαγηνευτικές σειρήνες και μια μεγάλη ποικιλία χιμαιρικών όντων. Καθώς η εξερεύνηση και η εξέλιξη της ναυσιπλοΐας προχωρούσαν, πολλοί από τους φανταστικούς τόπους -μαζί με τα φανταστικά θηρία- εξαφανίστηκαν σταδιακά από τους χάρτες και έδωσαν τη θέση τους σε πιο ακριβείς αναπαραστάσεις της γεωγραφίας του κόσμου.

Θαλάσσια τέρατα σε χάρτη της Ισλανδίας του 1620 που φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου

ΠΗΓΗ: https://www.geografikoi.gr/toscanelli/

ο Firefox ανοίγει κανονικά τα σχόλια του Disqus, αρκεί να κάνετε το εξής: 

-Στον Firefox (απο υπολογιστή) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "Ενεργοποίηση λειτουργίας μόνο HTTPS σε όλα τα παράθυρα"

-Στον Firefox (απο κινητό) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "λειτουργία «Μόνο HTTPS» ενεργή σε όλες τις καρτέλες" 

-Στον Chrome (απο υπολογιστή και απο κινητό) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "Να χρησιμοποιούνται πάντα ασφαλείς συνδέσεις - Αναβάθμιση των πλοηγήσεων σε HTTPS και ειδοποίηση πριν τη φόρτωση ιστοτόπων που δεν το υποστηρίζουν."

Ο Chrome έχει ακόμα πρόβλημα, έστειλα σχετικό μήνυμα και στη Google μήπως το διορθώσουν. Μέχρι τότε μπορείτε να μπαίνετε και απευθείας στα σχόλια της Ατλαντίδας απο εδώ https://disqus.com/home/forums/apanemo-limani/?l=el