Τι γνώριζαν οι Έλληνες λόγιοι για την Αμερική πριν το 1821;

Στα χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση, την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (1774-1821), ο όρος «Αμερική», όπως αποτυπωνόταν στον ελληνικό δημόσιο λόγο, παρέπεμπε πολύ περισσότερο στον γεωγραφικό τόπο και λιγότερο στην πολιτική οντότητα των ΗΠΑ, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί μετά την Αμερικανική Επανάσταση του 1776. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι οι Έλληνες γνώριζαν την Αμερική, ως ήπειρο, δεν είχαν, όμως, ακόμη «ανακαλύψει» τις Ηνωμένες Πολιτείες, όχι τουλάχιστον στον βαθμό που αυτό θα συνέβαινε μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821. 

Τα γεωγραφικά κείμενα της εποχής αποτυπώνουν αρκετά εύγλωττα αυτή την κατάσταση. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι γεωγραφίες και τα γεωγραφικά και εμπορικά εγχειρίδια αποτελούσαν διαύλους διασποράς μιας ευρύτερης γνώσης που περιλάμβανε (εκτός από αμιγώς γεωγραφικές) ιστορικές, εθνογραφικές, πολιτειολογικές και οικονομικές πληροφορίες.[1] Στα κείμενα αυτά η Αμερική αντιπροσώπευε ένα πρώιμο στάδιο της ανθρωπότητας και ταυτιζόταν με την έννοια της «προκατακλυσμιαίας» και ανέγγιχτης από τον «πολιτισμό» Φύσης. Το κλίμα αποτελούσε βασική μεταβλητή για την ερμηνεία της αμερικανικής φύσης και συμπεριλαμβανόταν σε κάθε περιγραφική απόπειρα. Αυτή η αντίληψη αποτελούσε συνέχεια παλαιότερων γεωγραφικών κειμένων, των αρχών ακόμη του 18ου αιώνα. Τόπος «πολυκαρπότατος, εύκρατος κατά τον αέρα»,[2] «γη ευφορωτάτη»,[3] «σπερματοφόρος και οπωροφόρος», «θάλασσα ιχθυοτρόφος και μαργαριτοφόρος», «λίμναι και ποταμοί πλήρεις ιχθύων», «δρυμοί πλήρεις αγρίων αμπέλων», «αήρ υγιεινώτατος»[4] ήταν οι συνήθεις χαρακτηρισμοί που συνόδευαν την περιγραφή της βόρειας Αμερικής. Το άγριο, φυσικό τοπίο αποτελούσε το πιο διακριτό και εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της αμερικανικής γης και η απεραντοσύνη της ισοδυναμούσε με αφθονία στις φυσικές πηγές: Μια «γη αρμοδία προς την παραγωγήν όλων των γηίνων προϊόντων».[5] Παρά την προσπάθεια σχολαστικής και ρεαλιστικής περιγραφής της αμερικανικής χλωρίδας και πανίδας, η ασάφεια στον καθορισμό των ορίων, οι εσφαλμένες κρίσεις για το τι είναι ήπειρος, οι «ανοικτοί» στο ΒΔ τμήμα χάρτες, που υποδείκνυαν τα ανεξερεύνητα ακόμη σημεία, εξακολουθούσαν να κατατάσσουν την Αμερική, εν πολλοίς, ως terra incognita. Αν οι Έλληνες του 1716 πληροφορούνταν από τον Χρύσανθο Νοταρά ότι «το σχήμα της Αμερικής είναι διόλου ανώμαλον και ασχημάτιστον», [6] 90 χρόνια μετά διάβαζαν ότι η Αμερική είναι «μία απειρομεγέθης νήσος» μιας και «περικυκλούται πανταχόθεν υπό της θαλάσσης».[7] Η ταύτιση Αμερικής – Φύσης τροφοδοτήθηκε ακόμη περισσότερο μετά την έκδοση το 1805 στα ελληνικά του έργου του γάλλου ρομαντικού συγγραφέα François-René de Chateaubriand, Αταλά, σε μετάφραση Κωνσταντίνου Σταμάτη.[8] Ο Chateaubriand επινόησε μια ινδιάνικη παράδοση για τους ρομαντικούς του ήρωες και τοποθέτησε τις περιπέτειές τους σε ένα φυσικό περιβάλλον με τροπικά δάση, άγρια ποτάμια, καταρράκτες και απότομους γκρεμούς, που πολύ μικρή σχέση είχαν με την πραγματική γεωγραφία της Αμερικής. Ωστόσο, οι ρομαντικές περιγραφές του θεωρήθηκαν «γνήσιες και αυθεντικές» και μαζί με τις ασαφείς γεωγραφικές πληροφορίες αποκρυστάλλωσαν μια φαντασιακή – εξωτική εικόνα για την αμερικανική φύση.[9]

Ο περιβαλλοντικός αυτός ντετερμινισμός στην προσπάθεια ερμηνείας και περιγραφής της Αμερικής επηρέαζε και την παρουσίαση των χαρακτηριστικών των πληθυσμών που την κατοικούσαν. Σχετικά με τους ιθαγενείς της βόρειας Αμερικής δύο ήταν οι βασικοί τρόποι πρόσληψης και περιγραφής τους: Είτε χαρακτηρίζονταν ως βάρβαροι και απολίτιστοι είτε ως ρωμαλέοι και αμόλυντοι, σε απόλυτη αρμονία με τη φύση «ευγενείς άγριοι». Αυτή η μανιχαϊστική ανάγνωση της υπερατλαντικής εθνογραφίας κυριάρχησε στα γεωγραφικά κείμενα για πολλούς αιώνες. Επρόκειτο, όμως, για ιδεολογικές και όχι ιστορικές κατηγοριοποιήσεις, που εξυπηρετούσαν (και νομιμοποιούσαν) τις κατακτητικές και αποικιοκρατικές βλέψεις των δυτικοευρωπαίων. Οι Ινδιάνοι χαρακτηρίζονταν ως «βάρβαροι και άγριοι», [10] «ρυπαροί, αλλότριοι πάσης ανθρωπότητος […] ανθρωποφάγοι, τρεφόμενοι με σκώληκας, με όφεις και με άλλα φαρμακερά των εντόμων ζώων»,[11] «απολίτευτοι»,[12] «σκληροί, ωμοί, αχρείοι», «βυθισμένοι εις το σκότος της κακοθεΐας», «θυμώδεις και καθ’ υπερβολήν εκδικητικοί»,[13] που έφταναν μέχρι στο σημείο «να μασήσουν τα δάκτυλά των» για να κορέσουν την πείνα τους.[14] Άλλοτε πάλι ήταν «ήμεροι και καλοί»,[15] «επιτήδειοι, μεγαλόψυχοι, εύμορφοι, και ευπρόσιτοι», «ταχυδρόμοι και κολυμβηταί άριστοι», «γρήγοροι, ακάματοι και φιλελεύθεροι»,[16] «αγαθοί, ήμεροι και ευπροσήγοροι»,[17] «μην έχοντες κανένα ελάττωμα».[18] Είτε, πάντως, «ευγενείς άγριοι» είτε «βάρβαροι», οι Ινδιάνοι της Αμερικής συνιστούσαν ένα παράδοξο προς ερμηνεία πρόβλημα.[19] Για να εξηγηθεί η ύπαρξή τους (καθώς δεν μπορούσαν να συμπεριληφθούν στο σχήμα της εξελικτικής πορείας των πολιτισμών του Παλαιού Κόσμου) τοποθετήθηκαν σε ένα «εξω-ιστορικό σύμπαν», το οποίο ονομάστηκε γενικόλογα «φυσική κατάσταση». Έτσι, έξω από την Ιστορία, σε ένα άχρονο πλαίσιο, αδρανείς και στατικοί, χωρίς εξέλιξη και πρόοδο, χωρίς παρελθόν και μέλλον, όλοι αυτοί οι «Ινδιάνοι» συμβόλιζαν ένα νηπιακό στάδιο πολιτισμού, που η Ευρώπη είχε από αιώνες προσπεράσει, προκαλώντας με την παρουσία τους τον «πολιτισμένο» άνθρωπο. Ο Δημήτριος Νίτζου ο εξ Ιωαννίνων δυσκολευόταν να τους κατατάξει στις γνωστές φυλετικές κατηγορίες της εποχής του και δήλωνε ότι «δεν έχουσι χαρακτήρα περιοριστόν και σταθερόν, δυνάμενον να καταστήση μίαν ιδιαιτέραν φυλήν».[20] Στο πλαίσιο, μάλιστα, της θεολογικής σκέψης η Αμερική και οι ιθαγενείς της συνιστούσαν και ένα μείζων θεολογικό πρόβλημα, όπως αποδείκνυε η αλληλογραφία μεταξύ Νεόφυτου Καυσοκαλυβίτη και Νικηφόρου Θεοτόκη το 1773.[21] Η βιβλική πίστη για την καταγωγή του ανθρώπου από τους πρωτόπλαστους και οι πληροφορίες για τον κατακλυσμό του Νώε δύσκολα συμβιβάζονταν με τα γεωγραφικά δεδομένα, γεγονός που έκανε τον Καυσοκαλυβίτη να ζητά εύλογες απαντήσεις από τον Θεοτόκη. Τα ερωτήματα ήταν πολλά: Αν οι Ινδιάνοι εντάσσονταν στην ενότητα τους ανθρωπίνου γένους, κατάγονταν κι αυτοί από τους πρωτόπλαστους; Αν ναι, γιατί δεν έφθασε σε αυτούς ο αποστολικός λόγος πριν την ανακάλυψή τους από τον Κολόμβο και τι συνέπειες είχε αυτό στο πλαίσιο της σωτηριολογίας, του σχεδίου, δηλαδή, του Θεού για τη σωτηρία της ανθρωπότητας; Με τι «κριτήρια» θα κρίνονταν τελικά οι ιθαγενείς την ημέρα της Κρίσεως; Οι απαντήσεις του Θεοτόκη σχετικά με τους Ινδιάνους αντανακλούσαν την κυρίαρχη αντίληψη περί πολιτιστικής ανωτερότητας των Ευρωπαίων, χωρίς όμως να αποκλείουν τη δυνατότητα εκπολιτισμού και θρησκευτικής αναγέννησής τους. Όσον αφορά το αν ο λόγος του Θεού «εξήλθε» στην Αμερική πριν τον Κολόμβο, ο Θεοτόκης το προσπέρασε, μετατρέποντας απλά τον αόριστο σε μέλλοντα «εξελεύσεται». Παρόμοιες αντιλήψεις εξέφρασε και ο Διονύσιος Πύρρος, υποστηρίζοντας ότι οι ιθαγενείς «είναι όμοιοι με ημάς και βέβαια εχρημάτισαν απόγονοι του Νώε». Ο Θεός ήταν αυτός που οδήγησε «τους σοφούς Ευρωπαίους εις την Αμερικήν δια να φωτίσωσιν εκείνους τους δυστυχείς αδελφούς μας και να τους καθοδηγήσωσιν εις την θείαν επίγνωσιν». [22] Εντούτοις, το έλλειμμα «αμερικανογνωσίας» στους Έλληνες εξακολουθούσε να είναι μεγάλο. Αυτό ίσως προσπάθησαν να καλύψουν αρχικά ο Στέφανος Καραϊωάννου, το 1768, με την Ιστορία της ανακαλύψεως της Αμερικής, [23] και κατόπιν ο Γεώργιος Βεντότης, το 1793, εκδίδοντας το τετράτομο έργο του σκωτσέτζου ιστορικού William Robertson, Ιστορία της Αμερικής (1777). [24] Το δεύτερο αποτελούσε την εξιστόρηση του ευρωπαϊκού αποικισμού της κεντρικής και νότιας Αμερικής, χωρίς καμία αναφορά στη βόρεια και στην εκεί ολλανδική, βρετανική και γαλλική παρουσία. Στο έργο αυτό ο Robertson αναπαρήγαγε όλα τα γνωστά στερεότυπα για την αμερικανική φύση και τους ιθαγενείς.[25] Η ελληνική έκδοση εντασσόταν στο πλαίσιο της στοχοθεσίας των Διαφωτιστών, που θεωρούσαν την Ιστορία επιστήμη «ωφέλιμη και αναγκαία». Ο μεταφραστής, εντοπίζοντας το κενό γνώσης που υπήρχε στον Έλληνα, που «ακούει Αμερικήν και δεν ιξεύρει ειμή μόνον το όνομά της», παρέδωσε στο αναγνωστικό κοινό αυτή την «αναγκαιοτάτην εις το γένος μας» ιστορία. Με τον τρόπο αυτό εγκαινίαζε το θέμα της «αμερικανογνωσίας» ως βασικό πεδίο ενδιαφέροντος του ελληνικού εγγράμματου κοινού, χωρίς να τον απασχολεί αν από αυτό απουσίαζαν ακόμη οι σύγχρονες του Ηνωμένες Πολιτείες. Ένα χρόνο πριν το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάσταση, το 1820, εκδόθηκε σε τρεις τόμους το έργο του Joachim Heinrich Campe, Η ανακάλυψις της Αμερικής, σε μετάφραση του Ιωάννη Μπιλλιάρου από τα Ιωάννινα και φιλολογική επιμέλεια του κοζανίτη εμπόρου και λογίου Γεωργίου Ρουσιάδη.[26] Το έργο αγαπήθηκε πολύ ως παιδικό ανάγνωσμα, γι’ αυτό και γνώρισε τρεις ακόμη εκδόσεις μέσα στον 19ο αιώνα. [27] Το πρώιμο αυτό ενδιαφέρον των Ελλήνων για την αμερικανική ιστορία άρχισε να γίνεται εντονότερο και να αποκτά κάποια, έστω ασθενή, πολιτικά χαρακτηριστικά από τις αρχές του 19ου αιώνα και όσο πλησιάζαμε προς το ξέσπασμα της Επανάστασης. Ο αγώνας των Αμερικανών για ανεξαρτησία από τη βρετανική εξουσία είχε συμβάλει στη στροφή του παγκοσμίου ενδιαφέροντος από την «Αμερική-ήπειρο» στις Ηνωμένες Πολιτείες, ως ανεξάρτητο έθνος-κράτος. Το 1818 η εφημερίδα Φιλολογικός Τηλέγραφος μετέφρασε και δημοσίευσε απόσπασμα από το έργο του ρώσου διπλωμάτη Paul Svinyin, Voyage Pittoresque Aux Etats-unis de l’ Amérique, ένα κείμενο που αποθέωνε το φιλελεύθερο, φιλεργατικό και φιλοπρόοδο πνεύμα των Αμερικανών. [28] Τα βιβλία Γενικής Ιστορίας, που άρχισαν να κυκλοφορούν όλο και περισσότερο για να καλύψουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες του «αναγεννώμενου» Ελληνισμού, σίγουρα συνέβαλλαν στο να αυξηθεί το «κεφάλαιο αμερικανογνωσίας». Ωστόσο και πάλι οι αναφορές ήταν φειδωλές. Η ιστορία των ΗΠΑ (πάντοτε ολιγοσέλιδη) δεν αποτελούσε ποτέ ξεχωριστό κεφάλαιο, αλλά εντασσόταν στο πλαίσιο εξιστόρησης της βρετανικής.[29] Η Αμερικανική Επανάσταση υποβιβαζόταν ως ένα απλό επεισόδιο της βρετανικής ιστορίας, χωρίς να δίνεται έμφαση στις υπερατλαντικές πολιτικές εξελίξεις, στην εδραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος και τις πιθανές επιπτώσεις του στην εξέλιξη των πολιτικών πραγμάτων της Ευρώπης.[30] Δεν ήταν τυχαίο που ο Κωνσταντίνος Κούμας, όταν εξέδιδε το 1831 το πολύτομο Ιστορίαι των ανθρωπίνων πράξεων, διαπίστωνε «φανερά ότι η Καθολική Ιστορία μας έλειπεν», αφιερώνοντας πάνω από 60 σελίδες στην ιστορία των ΗΠΑ.[31]

Σε κάποια προεπαναστατικά ελληνικά κείμενα δινόταν έμφαση στους «ελεύθερους και δημοκρατούμενους Αμερικανούς», ωστόσο αυτές οι αναφορές συνιστούσαν απλά σποραδικές νύξεις, που σε καμία περίπτωση δεν μπορούσαν ν’ αποδώσουν την πολιτική κοσμογονία που συντελούνταν στην άλλη άκρη του Ατλαντικού.[32] Οι George Washington, Benjamin Franklin, Thomas Jefferson και οι άλλοι Ιδρυτές Πατέρες (Founding Fathers) της αμερικανικής δημοκρατίας ήταν, φυσικά, γνωστοί στον Αδαμάντιο Κοραή και σε άλλους μορφωμένους Έλληνες. [33] Γνώριμο ήταν, επίσης, και το μοτίβο των ΗΠΑ ως καταφύγιο των πολιτικά κατατρεγμένων της Ευρώπης. Δεν ενεργοποιούνταν, όμως, συχνά στον γραπτό λόγο ούτε αποτελούσε, ακόμη, σταθερό σημείο αναφοράς.[34] Συχνά δεν έλειπαν και οι παρανοήσεις από τις «ατυχείς» μεταφραστικές προσπάθειες. Ο Δανιήλ Φιλιππίδης χρησιμοποιούσε τον όρο «Κολομβική» αντί για Αμερική. [35] Ο Κυριάκος Καπετανάκης, μεταφράζοντας το έργο του Gaspari, απέδωσε τον όρο unabhängigen Republiken (=ανεξάρτητες δημοκρατίες), που αναφερόταν στο καθεστώς αυτονομίας της κάθε αμερικανικής πολιτείας, ως «ιδιαιτέρα Αριστοκρατία». [36] Η δε Ουάσιγκτον χαρακτηριζόταν ως «πρωτεύουσα πόλις της Αριστοκρατίας». [37] Αποτέλεσμα ήταν η παράγραφος για τις ΗΠΑ να μην παραπέμπει κατ’ ελάχιστο στο πολίτευμα της δημοκρατίας, αλλά σε αυτό της αριστοκρατίας! Και οι άλλοι, όμως, συγγραφείς ήταν φειδωλοί στις αναφορές τους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Θεοτόκης κατονόμαζε απλά τις «ηνωμένες επαρχίες των Εγγλεζο-Αμερικάνων», χωρίς περαιτέρω σχόλια.[38] Ο Κούμας στο Σύνοψις επιστημών δια τους πρωτοπείρους (1819) αφιέρωνε μόλις μία σελίδα στο θέμα «Βόρειο Αμερικαναί Πολιτείαι».[39] Μικρή εξαίρεση αποτελούσε ο Άνθιμος Γαζής. Στην επανέκδοση της Γεωγραφίας του Μελετίου, που επιμελήθηκε το 1807, αισθάνθηκε την ανάγκη να επικαιροποιήσει τις πληροφορίες για την Αμερική, διανθίζοντας το παλαιό κείμενο με πολιτικά σχόλια, σε ένα παράρτημα με τίτλο Περί των Ηνωμένων Επαρχιών. Σ’ αυτό κατονόμαζε τη βρετανική απολυταρχία ως βασική αιτία της Αμερικανικής Επανάστασης:

Η της Βρετανίας διοίκησις, κατά την συνήθειάν της, μη θελήσασα να χαρίση εις αυτάς τας αποικίας μήτε την παραμικράν ελευθερίαν, έγινε η αιτία του να επαναστατήσωσιν […] και να αποτινάξωσι τον Βρετανικόν ζυγόν. […] Αυταί αι δυστυχείς αποικίαι βεβαρυμέναι από τον ζυγόν, αφ’ ου διά συμφωνειών σφικτών ηνώθησαν, άρπαξαν τα άρματα εις τας χείρας με στερεάν απόφασιν ή να ελευθερωθώσιν ή να αποθάνωσιν εντίμως και όχι να μένωσι σκλάβοι των Άγγλων […] και ευθύς συστήσαντες το σύστημα από εκλεγμένους όλων των επαρχιών, το ωνόμασαν Διοίκησιν της Ενώσεως και δια μέσου των αρμάτων […] απεκατεστάθησαν ελεύθεροι και ανεξάρτητοι. Ούτοι λοιπόν διοικούνται δημοκρατικώς από του 1787. [40]

Τι εντύπωση, άραγε, θα προκαλούσαν στους αναγνώστες αυτές οι αναφορές στους «ελεύθερους, ανεξάρτητους και δημοκρατικά διοικούμενους» Αμερικανούς, αν μάλιστα αναλογιστούμε τις συνθήκες στις οποίες βρισκόταν ο Ελληνισμός; Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι ο Γαζής υπέβαλε, έμμεσα, την ιδέα του νόμιμου δικαιώματος ενός λαού στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, απέναντι σε έναν καταπιεστικό δυνάστη. Στα λόγια του ίσως και να αχνοφαίνεται ένας θαυμασμός για το δημοκρατικό πολίτευμα.[41] Όπως και να ’χει, τέτοιου είδους αναφορές αποτελούσαν θετικά πρότυπα, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως βάση για την αποκρυστάλλωση των αντίστοιχων ελληνικών εθνικών και πολιτικών αιτημάτων. Ωστόσο, η Αμερικανική Επανάσταση και οι πολιτικές εξελίξεις της εξακολουθούσαν να μένουν σχετικά μακριά από τους Έλληνες. Θα έρχονταν σύντομα κοντά, όταν η συγκυρία της Ελληνικής Επανάστασης θα καθιστούσε αναγκαία την αναζήτηση σημείων αναφοράς για την οργάνωση της ελληνικής πολιτείας. Η Ελληνική Επανάσταση, λοιπόν, έφερε κοντά τις Ηνωμένες Πολιτείες, μετατρέποντας την γεωγραφική-εξωτική πρόσληψη της Αμερικής σε κατεξοχήν πολιτική.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Για την ανάπτυξη της Γεωγραφίας στα χρόνια του Νεοελληνικού Διαφωτισμού βλ. Γιάννης Καράς, Οι επιστήμες στην Τουρκοκρατίας, χειρόγραφα και έντυπα, τόμ. 2, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών – Εθνικό Ίδυμα Ερευνών, Αθήνα: Εστία, 1993.
2. Μελέτιος Μήτρου, Γεωγραφία: παλαιά και νέα, Βενετία: Παρά Νικολάω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων, 1728, σ. 610-611.
3. Νικόλαος Παπαδόπουλος, Ερμής ο κερδώος ήτοι εμπορική εγκυκλοπαίδεια, Βενετία: Παρά Νικολάω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων, 1815, σ. 204.
4. Νικηφόρος Θεοτόκης, Στοιχεία Γεωγραφίας, Βιέννη: Εν τη τυπογραφία Γ. Βεντότη, 1804, σ. 233- 236.
5. Adam Christian Gaspari, Σχολαστική Γεωγραφία, Κυριάκος Καπετανάκης (επιμ.), Βιέννη: Εν τη Τυπογραφία του Λεοπόλδου Γρουνδ, 1808, σ. 443.
6. Χρύσανθος Νοταράς, Εισαγωγή εις τα Γεωγραφικά και Σφαιρικά, Παρίσι, 1716, σ. 147-153.
7. Gaspari, ό.π., σ. 436.
8. François-René de Chateaubriand, Αταλά ή, οι έρωτες δύο άγριων εγχωρίων της Βορείου Αμερικής, μτφρ. Κωνσταντίνος Σταμάτης, Βενετία: Παρά Πάνω Θεοδοσίου, 1805. Για το έργο και τον μεταφραστή βλ. στο Κωνσταντίνος Θ. Δημαράς, Ελληνικός ρωμαντιμός, Αθήνα: Ερμής, 2004, σ. 255- 269.
9. Ρομαντική, κατά το πρότυπο του Chateaubriand, ήταν και η περιγραφή του Σ. Κονδού για την ανατροφή των τέκνων των ιθαγενών της Αμερικής: «Ευθύς όπου ειμπορούσι να κινώνται μόνα, τα αφήνωσιν εις ελευθερίαν να περιφέρωνται γυμνά κατά τους πόδας και τας χείρας εις τα δάση, εις τα ύδατα και εις τον κρύσταλλον, χωρίς άλλον οδηγόν ειμή την φαντασίαν των. Εκ τούτου προέρχεται η δύναμις, όπου είναι εις όλους των κοινή, η υπερβολική των ευκαμψία και η τραχύτης κατά της αυστηρότητος του αέρος, αι οποίαι εκπλήττουσι τους Ευρωπαίους. Εις το θέρος εισέρχονται εις τα ύδατα ως τα ζώα, τα οποία κατά φύσιν εκεί ζώσι και διατρίβουσι μέγα μέρος της ημέρας εις τας λίμνας και τους ποταμούς. Από νεαράς των ηλικίας συνειθίζουσι να παλαίωσι και να αγωνίζωνται αμοιβαίως∙ τότε φορούσι το τόξον και το βέλος∙ και η άμιλλα, η ασφαλής διδάσκαλος τους κατασταίνει επιτηδειοτάτους εις την τοξευτικήν», στο Σπυρίδων Κονδός, Μέλισσα ή εφημερίς ελληνική, τετράδιον Α΄, Παρίσι: Τυπογραφείον Α. Βοβαίου, 1819, σ. 54-55.
10. Μανουήλ και Κυριάκος Καπετανάκης, Εικονολογία παιδική, τόμ. 2, Βιέννη: Εν τη Τυπογραφία του Λεοπόλδου Γρουνδ, 1812, σ. 1-2.
11. Μελέτιος, ό.π., σ. 610-611.
12. Παπαδόπουλος, ό.π., σ. 204
13. Patrick Gordon, Γραμματική γεωγραφική, μτφρ. Γεώργιος Φατζέας, τόμ. 3, Βενετία: Παρά Αντωνίω Τζάττα, 1760, σ. 116, 119 και 122.
14. Νικόλαος Παπαδόπουλος, Ερμαθήνη ήτοι εμπορική σπουδή περιέχουσα συνοπτικώς μελέτας και ιστορίαν της αρχής και προόδου του εμπορίου, Βενετία: Παρά Νικολάω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων, 1815, σ. 14.
15. Gordon, ό.π., τόμ. 3, σ. 116.
16. Θεοτόκης, ό.π., 233-236.
17. Διονύσιος Πύρρος, Γεωγραφία μεθοδική και καταγραφή απάσης της οικουμένης, Ναύπλιο: Εκ της Τυπογραφίας των Αδελφών Α. και Ν. Αγγελιδών, 1818, σ. 281-282.
18. Ανωνύμου του Έλληνος, Ελληνική νομαρχία ήτοι λόγος περί ελευθερίας, Αθήνα: Βιβλιοεκδοτική, 1957, σ. 159-160.
19. «Συζητούμενον πρόβλημα μεταξύ των σοφών είναι η αρχή των αυτοχθόνων Αμερικανών», έγραφε ο Νικόλαος Παπαδόπουλος στον Κερδώο Ερμή, στο Παπαδόπουλος, Ερμής ο κερδώος, σ.205.
20. Δημήτριος Νίτζου ο εξ Ιωαννίνων, «Γνώθι σ’ αυτόν ήτοι φυσική ιστορία του ανθρώπου», Ερμής ο Λόγιος, (16 Αυγούστου 1817), 389: «Το χρώμα το χαλκοερυθρόν δεν είναι αρκετός χαρακτήρ∙ αι κώμαι των γενικώς μέλαναι, το μανόν γένειον τους ήθελαν ανάξειν εις του Μογγόλους, εάν το σχεδίασμα του προσώπου προβάλλον, και η ριν εξέχουσα δεν αντέκειντο. Αι γλώσσαι των απειράριθμοι ως οι λαοί των δεν μας επιτρέπουν να αδράξωμεν τινά αναλογίαν, ούτε μεταξύ αυτών, ούτε των άλλων του παλαιού Κόσμου».
21. Βασίλειος Ν. Μακρίδης, «Η Αμερική ως θεολογικό πρόβλημα την περίοδο του (Νεο)ελληνικού Διαφωτισμού», Εώα και Εσπερία, 2 (1994-1996), 9-70∙ Πρβλ. και Διονύσιος Θερειανός, Αδαμάντιος Κοραής, τόμ. 1, Τεργέστη: Τύποις του Αυστροουγγρικού Λόϋδ, 1889, σ. 78-79. Ολόκληρες οι επιστολές στο Νικηφόρος Θεοτόκης, Πονήματα ιερά ανέκδοτα, Ιωάννης Σακκελίων (επιμ.), Αθήνα: Τύποις Αλεξάνδρου Παπαγεωργίου, 1899, σ. 42-53 και Ιωάννης Οικονόμος Λαρισσαίος, Επιστολαί Διαφόρων, Αθήνα: Γιάννης Α. Αντωνιάδης, 1964, σ. 493-501.
22. Πύρρος, ό.π., σ. 279.
23. Κωνσταντίνος Σάθας, Νεοελληνική φιλολογία: Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της ελληνικής εθνεγερσίας (1453- 1821), Αθήνα: Εκ της Τυπογραφίας των τέκνων Ανδρέου Κορομηλά, 1868, σ. 607∙ Γεώργιος Ι. Ζαβίρας, Νέα Ελλάς ή Ελληνικόν Θέατρον, Γεώργιος Π. Κρέμος (επιμ.), Αθήνα: Τύποις Εφημερίδος των Συζητήσεων, 1872, σ. 535∙ Παρνασσός, 10 (1886-87), 59∙ Θερειανός, ό.π., σ. 79∙ Πρβλ και Σοφία Ηλιάδου-Τάχου – Ανδρέας Ανδρέου, «Οι δομές της παιδείας στα «κρυφά σχολειά» (1453-1912). Από το μύθο στην επιστημονική προσέγγιση της Ελληνικής παιδείας την περίοδο της Οθωμανοκρατίας», στο ΚΘ΄ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο – Πρακτικά, Θεσσαλονίκη, 2009, σ. 128.
24. William Robertson, Ιστορία της Αμερικής, μτφρ. Γεώργιος Βεντότης, Βιέννη: Εν τη ελληνική τυπογραφία Γεωργίου Βεντότη, 1792.
25. Στο έργο του Robertson οι αναφορές στους πολιτισμούς των Ίνκας, των Αζτέκων και των άλλων ιθαγενών που υπέστησαν την ευρωπαϊκή κατάκτηση τοποθετούνται σε ένα κυκλικό, α-χρονικό σχήμα, χωρίς εξέλιξη, έξω από το πλαίσιο του «πολιτισμού» και της «Ιστορίας». Η Ιστορία ξεκινά ουσιαστικά να «τρέχει» για την Αμερική με αφετηριακό σημείο την ευρωπαϊκή ανακάλυψη. Έτσι, το έργο εντάσσεται στα κλασσικά έργα που προωθούσαν τις έννοιες του ιμπεριαλισμού και της αποικιοκρατίας και γινόταν εργαλείο ιδεολογικής διαχείρισης του Νέου Κόσμου από τον Παλαιό: Thomas K. Murphy, A Land Without Castles: The Changing Image of America in Europe, 1780-1830, Maryland: Lexington Books, 2001, σ. 25-26∙ J. G. A. Pocock, Barbarism and Religion. Barbarians, Savages and Empires, τόμ. 4, Cambridge: Cambridge University Press, 2005, σ. 181-191∙ Antonello Gerbi, The Dispute of the New World. The History of a Polemic, 1750-1900, Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 2010, σ. 158-161.
26. Joachim Heinrich Campe, Η ανακάλυψις της Αμερικής βιβλίον ψυχαγωγικόν, δια παίδας και νεανίσκους, μτφρ. Ιωάννης Μπιλλιάρος – Γεώργιος Ρουσιάδης (επιμ.), τόμ. 1-3, Βιέννη: Eκ της τυπογραφίας Ιωάννου Σνείρερ, 1820.
27. Η πρώτη το 1841 σε μετάφραση Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή, η δεύτερη το 1862 από τον Ε. Α. Σίμο και η τρίτη το 1895 από τον Γεώργιο Σ. Βουτσινά.
28. Φιλολογικός Τηλέγραφος, 9 Σεπτεμβρίου 1818.
29. Βλ. χαρακτηριστικά Δημήτριος Ν. Δάρβαρις, Σύντομος γενική ιστορία, Βιέννη: Παρα τω τυπογρ. Κύργο Α. Αυκούλο, 1818, σ. 206-208, όπου η αμερικανική ιστορία εντάσσεται στο κεφάλαιο Ιστορία της Αγγλίας.
30. Για παράδειγμα στην Επιτομή γενικής ιστορίας (1812), έργο του Γάλλου Louis Domairon, που μετέφρασε ο Αθανάσιος Σταγειρίτης, δεν γινόταν καμία αναφορά στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας ή στον τρόπο λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος και αναλωνόταν στην απαρίθμηση των μαχών και στη συμμαχία των Αμερικανών με τους Γάλλους, βλ. Louis Domairon, Επιτομή ιστορίας γενικής, μτφρ. Αθανάσιος Σταγειρίτης, Βιέννη: Τυπογραφία Σχράεμβλ, 1812, σ. 304-308.
31. Κωνσταντίνος Κούμας, Ιστορίαι των ανθρωπίνων πράξεων, τόμ. 6, Βιέννη: Εκ της τυπογραφίας Anton v. Haykul, 1831, σ. μη΄.
32. Ο Κοραής, ο οποίος, όπως θα δούμε παρακάτω, αποτέλεσε τον βασικότερο φορέα «αμερικανογνωσίας» της εποχής του, έτρεφε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις αμερικανικές εξελίξεις ήδη από το 1782. Τόσο την Αμερικανική όσο και τη Γαλλική Επανάσταση τις θεωρούσε σημάδια ενός αιώνα «γόνιμου, πολλών θαυμάτων» και δείγματα μιας «ανωτάτης προνοίας»: Επιστολή Κοραή προς Δημήτριο Λώτο, Παρίσι, 15 Απριλίου 1792, στο Αδαμάντιος Κοραής, Αλληλογραφία 1774-1798, τόμ. 1, Αθήνα: Εστία 1964, σ. 226. Για το ενδιαφέρον του Κοραή στην Αμερικανική Επανάσταση βλ. τις σ. 18-22.
33. Ο Κοραής έγραφε το 1807: «Καλόν να έχη τις ίδιαν προτερήματα φυσικά και ηθικά! Καλόν να ήναι πλούσιος, καλοκάγαθος και παντεπιστήμων, αλλά κάλλιστον να έχη δημιουργόν τον Όμηρον, προγόνους τους περί τον Δημοσθένη και Κικέρωνα και πατρίδα τας Αθήνας, την Ρώμην, τα Παρίσια, το Λονδίνον και του Φραγκλίνου την Βασιγκτώνα!»: Αδαμάντιος Κοραής, Ισοκράτους λόγοι και επιστολαί, Παρίσι: Εκ της Τυπογραφίας Φιρμίνου Διδότου, 1807, σ. 45.
34. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση που αναφέρει ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης, ενός χειρογράφου σε κώδικα της Μονής Παντελεήμονος του Αγίου Όρους, το οποίο παρέμεινε ανώνυμο και αδημοσίευτο. Στο προλογικό του σημείωμα ο ανώνυμος συγγραφέας έγραφε: «Διερχόμενος δια της Σικελίας απήντησα παρ’ ελπίδα τον μυριοπόθητον και ειλικρινή φίλον μου Ν…, όστις ητοιμάζετο να εκπλεύση διά την Φιλαδελφίαν, πόλιν της Αρκτώας Αμερικής· «Αναχωρώ (με λέγει) φίλε μου δια τον Νέον Κόσμον, δια να ζητήσω νέαν πατρίδα. Αναχωρώ, διότι δεν υποφέρω πλέον να βλέπω την δυστυχήν Ελλάδα στενάζουσαν υπό τον ζυγόν των λαοπλάνων». Οι «λαοπλάνοι» δεν ήταν άλλοι από τους εκπροσώπους της ορθόδοξης εκκλησίας, φορείς μιας συντηρητικής εκπαιδευτικής παράδοσης, που πολέμησαν την εκπαιδευτική αναγέννηση που αντιπροσώπευε το Φιλολογικό Γυμνάσιο Σμύρνης: Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, «Ιδεολογικές συνέπειες της κοινωνικής διαμάχης στη Σμύρνη (1809- 1810)», Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 3 (Ιαν., 1982), 9-39.
35. Δανιήλ Φιλιππίδης, Ιστορία της Ρουμουνίας, Λειψία: Εν τη τυπογραφία του Ταουχνίτζς, 1816, σ. 465.
36. Gaspari, ό.π., σ. 454: «Εκ τούτων (ενν. των επαρχιών) πάσα πολιτεία είναι μία ιδιαιτέρα Αριστοκρατία κατά τον τρόπον της πρώην Παταβικής Αριστοκρατίας».
37. Στο ίδιο, σ. 457
38. Θεοτόκης, ό.π., σ. 244.
39. Κωνσταντίνος Κούμας, Σύνοψις επιστημών δια τους πρωτοπείρους, Βιέννη: Εκ της τυπογραφίας Ιωάννου Σνειρέρου, 1819, σ. 210. Ήταν χαρακτηριστικό ότι 20 χρόνια μετά, όταν εκδόθηκε η μετάφραση του Κούμα της Γεωγραφίας του Adriano Balbi, αφιερώνονταν στις ΗΠΑ 60 σελίδες: Adriano Balbi, Γεωγραφία, μτφρ. Κωνσταντίνος Κούμας, Βιέννη: Αντ. Μπένκο, 1839, σ. 288-348.
40. Άνθιμος Γαζής (επιμ.), Μελετίου γεωγραφία παλαιά και νέα, Βενετία: Τύποις Πάνου Θεοδοσίου του εξ Ιωαννίνων, 1807, σ. 114-115. Παρόμοια αναφορά έκανε και ο Διονύσιος Πύρρος στη δική του Γεωγραφία, όπου τόνιζε πως οι Αμερικανοί «ζώσι δημοκρατικώς και ελευθέρως μέχρι της σήμερον», στο Πύρρος, ό.π., σ. 283.
41. Γεώργιος Βλαχάκης, «Η θεμελίωση της Γεωγραφίας κατά τη Νεοελληνική Επιστημονική Αναγέννηση (1750 -1821): Κείμενα-Κριτήρια-Ιδεολογικές Προσεγγίσεις», στο Πρακτικά του 4ου Πανελλήνιου Γεωγραφικού Συνεδρίου της Ελληνικής Γεωγραφικής Εταιρείας, (Αθήνα 12-14 Οκτωβρίου 1995), σ. 719.


ΠΗΓΗ: https://cognoscoteam.gr/archives/43986

ο Firefox ανοίγει κανονικά τα σχόλια του Disqus, αρκεί να κάνετε το εξής:

-Στον Firefox (απο υπολογιστή) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "Ενεργοποίηση λειτουργίας μόνο HTTPS σε όλα τα παράθυρα"

-Στον Firefox (απο κινητό) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "λειτουργία «Μόνο HTTPS» ενεργή σε όλες τις καρτέλες"

-Στον Chrome (απο υπολογιστή και απο κινητό) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "Να χρησιμοποιούνται πάντα ασφαλείς συνδέσεις - Αναβάθμιση των πλοηγήσεων σε HTTPS και ειδοποίηση πριν τη φόρτωση ιστοτόπων που δεν το υποστηρίζουν."

Ο Chrome έχει ακόμα πρόβλημα, έστειλα σχετικό μήνυμα και στη Google μήπως το διορθώσουν. Μέχρι τότε μπορείτε να μπαίνετε και απευθείας στα σχόλια της Ατλαντίδας απο εδώ https://disqus.com/home/forums/apanemo-limani/?l=el