Ένα τουρκικό τορπιλοβόλο στον βυθό της Χίου

Στις νοτιοανατολικές ακτές της Χίου, σε απόσταση λίγων μέτρων από την ακτή, βρίσκονται σήμερα τα υπολείμματα ενός τουρκικού τορπιλοβόλου. Η βύθιση του ήταν απόρροια μιας σύντομης μα εκρηκτικής δράσης που είχε στο Αιγαίο στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και ενώ η Ελλάδα παρέμενε ακόμη ουδέτερη.

Η ιστορία του σκάφους ξεκινάει στο τέλος του 1906 όταν ξεκίνησε η κατασκευή τεσσάρων όμοιων τορπιλοβόλων στα παραποτάμια ναυπηγεία Schneider & Cie.[1] στη Chalon-sur-Saône της κεντρικής Γαλλίας για λογαριασμό της Τουρκίας. Στις αρχές του 20ου αιώνα έγινε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού του παρηκμασμένου τουρκικού πολεμικού ναυτικού. Τα διάφορα συμβόλαια δόθηκαν σε ναυπηγεία διαφορετικών δυτικών χωρών προκειμένου με αυτό τον τρόπο να συμψηφιστούν οι οικονομικές απαιτήσεις που είχαν επιχειρήσεις τους  εξαιτίας ζημίων που είχαν υποστεί στη διάρκεια πρόσφατων αναταραχών στα εδάφη της Τουρκίας. Τα τέσσερα πλοία έλαβαν τούρκικα ονόματα πόλεων της τότε και της άλλοτε οθωμανικής επικράτειας: Sultanhisar, Demirhisar, Sivrihisar και Hamidabad.

[1] Η εταιρία Schneider & Cie. ήταν ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές πολεμικού υλικού μεταξύ του οποίου υποβρυχίων και τορπιλοβόλων.

Η εταιρία Schneider & Cie. ήταν ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές πολεμικού υλικού μεταξύ του οποίου υποβρυχίων και τορπιλοβόλων.

To Demirhisar (Σιδηρόκαστρο) έδωσε το όνομα του στην κλάση των τεσσάρων πλοίων που ήταν όμοια με τα σύγχρονα τους γαλλικά τορπιλοβόλα της κλάσης 38 Μ. Οι διαστάσεις του εκτοπίσματος 97 τόνων σκάφους ήταν 38 x 4,4 μέτρα. Το μηχανικό σύνολο αποτελείτο από μια τρικύλινδρη ατμομηχανή τριπλής εκτόνωσης και δυο λέβητες Du Temple που έκαιγαν κάρβουνο και απέδιδε 2.200 ίππους που επέτρεψαν στο μονέλικο σκάφος να κινηθεί κατά τις δοκιμές του με μέγιστη ταχύτητα 26 κόμβων. Το DEMIRHISAR ήταν εξοπλισμένο με έναν σταθερό τορπιλοσωλήνα στην πλώρη και δυο περιστρεφόμενους πρύμα. Μπορούσε να μεταφέρει πέντε τορπίλες των 450 χιλιοστών και εκατέρωθεν της γέφυρας έφερε ταχυβόλα Hotchkiss των 37 χιλιοστών. Το πλήρωμα του απαρτιζόταν από τρείς αξιωματικούς και περίπου 20 ναύτες.
Demirhisar

Τα τέσσερα σκάφη χρησιμοποιήθηκαν κατά τον τουρκο-ιταλικό πόλεμο του 1911-12 σε περιπολίες, κυρίως στην Θάλασσα του Μαρμαρά και στις προσβάσεις των Στενών. Παρόμοια ήταν και τα καθήκοντα του κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, με πιο ξεχωριστή συμμετοχή την ανεπιτυχή προσπάθεια των DEMIRHISAR και SULTANHISAR να εντοπίσουν τον Μάρτιο του 1913 το ελληνικό υποβρύχιο ΔΕΛΦΙΝ (Το ΔΕΛΦΙΝ ωστόσο βρισκόταν από τον Δεκέμβριο του 1912 στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας επισκευαζόμενο μετά την προσάραξη που είχε ανοιχτά της Τενέδου, κατόπιν της ανεπιτυχούς επίθεσης κατά του καταδρομικού MECIDIYE).  Μετά την είσοδο της Τουρκίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο τα τορπιλοβόλα της κλάσης Dermirhisar χρησιμοποιήθηκαν κυρίως σε ανθυποβρυχιακές περιπολίες και ως ναρκαλιευτικά. Όπως και ο υπόλοιπος τουρκικός στόλος παρέμειναν για μεγάλα διαστήματα αδρανή στην Istinye εξαιτίας των ελλείψεων σε καύσιμη ύλη που αντιμετώπιζαν οι Τούρκοι.
Demirhisar

Στις αρχές του 1915 η Entente έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο εκβίασης των Δαρδανελίων με στόχο την ανατροπή των τότε ισορροπιών του πολέμου. Καθώς η πίεση που ασκήθηκε στους Τούρκους και τους Γερμανούς συμμάχους ήταν σημαντική, αποφασίστηκε να πραγματοποιηθούν ορισμένες κινήσεις που θα ενθάρρυναν και το στράτευμα. Στις 7 Μαρτίου το τορπιλοβόλο DEMIRHISAR διατάχθηκε να εξέλθει από τα Στενά και να κατευθυνθεί προς την Τένεδο με σκοπό να επιτεθεί στα εχθρικά πλοία που αγκυροβολούσαν εκεί. Τη διοίκηση του σκάφους την ασκούσαν από κοινού ο Γερμανός Υποπλοίαρχος Freiherr Wilhelm von Fircks, και ο Τούρκος Πλοίαρχος Lufti Talat Bey, ενώ στο υπόλοιπο 34μελές πλήρωμα υπήρχαν άλλοι 3 Γερμανοί. Υπό την κάλυψη του σκότους, το σκάφος έφθασε απαρατήρητο στην Τένεδο όπου δεν εντόπισε πιθανούς στόχους. Στη συνέχεια έγινε αντιληπτό από βρετανικά περιπολικά και χρειάστηκε αρκετή ώρα προκειμένου να διαφύγει με αποτέλεσμα να μειωθούν σημαντικά τα αποθέματα κάρβουνου οπότε αποφασίστηκε να μην επιστρέψει στα Στενά αλλά να πλεύσει προς τη Σμύρνη.

Στις 5 Μαρτίου 1915 το βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό θέτει σε εφαρμογή ένα πλάνο αποκλεισμού του Κόλπου της Σμύρνης εξαιτίας του φόβου ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει ως βάση γερμανικών υποβρυχίων. Μια ισχυρή δύναμη που αποτελείτο από τα παλαιά θωρηκτά TRIUMPH και SWIFTSURE, το θωρακισμένο καταδρομικό EURYALUS, το υδροπλανοφόρο AENNE RICKMERS  (και ναρκαλιευτικά, κατέπλευσε στο εσωτερικό του κόλπου. Τα ναρκαλιευτικά θα προχωρούσαν στην εκκαθάριση της θαλάσσιας περιοχής, ενώ τα μεγαλύτερα πλοία θα βομβάρδιζαν τα τουρκικά παράκτια οχυρά υποβοηθούμενα στην στόχευση από τα υδροπλάνα. Τα ξημερώματα της 9ης Μαρτίου το DEMIRHISAR εισήλθε στον κόλπο της Σμύρνης και δεν δίστασε να εξαπολύσει δυο τορπίλες προς τα βρετανικά πλοία, χωρίς να βρει στόχο. Καθώς έγινε αντιληπτό απομακρύνθηκε και κατέφυγε σε έναν μικρό όρμο όπου και παρέμεινε. Το βράδυ της 10ης προς 11ης Μαρτίου το τουρκικό τορπιλοβόλο επανέπλευσε στον κόλπο της Σμύρνης. Ανοιχτά του Ακρωτηρίου Baba εντόπισε το EURYALUS και το AENNE RICKMERS. Αμέσως εξαπέλυσε μια τορπίλη από απόσταση 300 μέτρων που έπληξε το υδροπλανοφόρο στη δεξιά πλευρά της πλώρης στο ύψος του πρώτου αμπαριού. Το φορτίο ξυλείας που μετέφερε το βρετανικό πλοίο στα αμπάρια του ελάττωσε το αποτέλεσμα της έκρηξης και έτσι παρέμεινε στην επιφάνεια. Την επομένη τοποθετήθηκε καραβόπανο στο ρήγμα και ο κυβερνήτης του οδήγησε το σκάφος στον Μούδρο όπου προχώρησε σε εκούσια προσάραξη[2]. Το δε DEMIRHISAR κατέπλευσε στο λιμάνι της Σμύρνης όπου παρέμεινε σε αναμονή αναπλήρωσης των τορπιλών του. Ακολούθησε μια βρετανική πρόταση παράδοση των οχυρών την οποία αρνήθηκε ο Βαλής της Σμύρνης και τελικά τα βρετανικά πολεμικά αναχώρησαν αφήνοντας μόνο μια ελαφριά δύναμη να περιπολεί.

Αφού αναπλήρωσε τις τορπίλες του, το DEMIRHISAR απέπλευσε από τη Σμύρνη το βράδυ της 15ης Απριλίου προκειμένου να παρενοχλήσει τις βρετανικές νηοπομπές που κινούνταν στο Αιγαίο. Το πρωί της επομένης το τορπιλοβόλο εντόπισε το μεγάλο βρετανικό ατμόπλοιο MANITOU[1] να πλέει 10 μίλια ανατολικά της Σκύρου. Το άοπλο μεταγωγικό πλοίο μετέφερε από την Αλεξάνδρεια στο Μούδρο 20 αξιωματικούς, 626 οπλίτες και 616 άλογα που προορίζονταν για το μέτωπο της Καλλίπολης. Στο πλαίσιο των πρακτικών εκείνης της περιόδου, ο von Fircks δεν επιτέθηκε αμέσως αλλά διέταξε τον βρετανό κυβερνήτη να προβεί σε εγκατάλειψη σκάφους εντός τριών λεπτών. Καθώς ο Βρετανός Πλοίαρχος McMath διαμαρτυρήθηκε για τον μικρό χρόνο που του διατέθηκε, η διαταγή επαναλήφθηκε δίνοντας 8 λεπτά διορίας. Προτού όμως παρέρθει η διορία ο  von Fircks διέταξε την εκτόξευση μιας τορπίλης κατά του στόχου του, χωρίς όμως να τον πετύχει. Βλέποντας την εκτόξευση της τορπίλης, επικράτησε πανικός στα καταστρώματα του MANITOU, με τους στρατιώτες να προσπαθούν να καθελκύσουν βιαστικά τις σωσίβιες λέμβους, ενώ άλλοι πήδαγαν στη θάλασσα χωρίς σωσίβια. Η βιασύνη προκάλεσε και την ανατροπή μιας έμφορτης σωσίβιας λέμβου, με αποτέλεσμα να βρεθούν οι επιβαίνοντες στη θάλασσα. Το DEMIRHISAR εκτόξευσε και δεύτερη τορπίλη κατά του MANITOU αλλά και αυτή δεν βρήκε το στόχο της. Λόγω της εγγύτητας που είχε στον στόχο, αυτές δεν πρόλαβαν να ανέλθουν στο επιθυμητό ύψος και έτσι πέρασαν κάτω από το ατμόπλοιο χωρίς να εκραγούν. Το τορπιλοβόλο απομακρύνθηκε καθώς εντόπισε το επίσης άοπλο σκάφος διαβιβάσεων OSIRIS που μετέφερε το ταχυδρομείο στο Μούδρο. Το OSIRIS απομακρύνθηκε με ταχύτητα και έτσι το DEMIRHISAR επέστρεψε και εκτόξευσε μια τρίτη τορπίλη προς το MANITOU χωρίς και αυτή να βρει το στόχο της ή χωρίς να εκραγεί κατά την πρόσκρουση. Κατόπιν τούτου το DEMIRHISAR απομακρύνθηκε προς ανατολάς. Οχτώ ναυτικοί και 43 βρετανοί στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους από πνιγμό ή από την έκθεση στα στοιχεία. Στο μεταξύ το σήμα κινδύνου που εξέπεμψε το MANITOU κινητοποίησε τις βρετανικές δυνάμεις. Από τον όρμο Τρεμπούκι της Σκύρου που είχε μετατραπεί σε βρετανικό ορμητήριο, απέπλευσαν τα αντιτορπιλικά ΚΕΝΝΕΤ και JED. Από το Σίγρι της Λέσβου απέπλευσε το αντιτορπιλικό WEAR και λίγο μετά το καταδρομικό MINERVA που ανθράκευε εκεί. Οι παρατηρητές του DEMIRHISAR δεν άργησαν να δουν στον ορίζοντα τους καπνούς από τα βρετανικά πολεμικά που κατέφθαναν από τη Σκύρο. Η μηχανική κατάσταση των τουρκικών σκαφών δεν ήταν η επιθυμητή και το τορπιλοβόλο στα λίγα χρόνια υπηρεσίας του είχε καταπέσει σε μέγιστη ταχύτητα 16 κόμβων. Σε δυο περίπου ώρες οι Βρετανοί είχαν πλησιάσει σε απόσταση 3.000 μέτρων και το τουρκικό πλήρωμα σε μια προσπάθεια να ελαφρύνει το σκάφος άρχισε να πετάει εξοπλισμό στη θάλασσα. Στις 15’00 το τορπιλοβόλο βρισκόταν νότια της Χίου όταν η ταχύτητα περεταίρω μειώθηκε στους 12 κόμβους λόγω μηχανικής βλάβης. Λίγα λεπτά μετά την παράλλαξη του Ακρωτηρίου Μάστιχο το KENNET βρισκόταν πλέον εντός εμβέλειας βολής οπότε και άνοιξε πυρ. Από τη γέφυρα του DEMIRHISAR οι δυο συγκυβερνήτες πλέον έβλεπαν να καταφθάνουν από τα δυτικά και άλλα βρετανικά πολεμικά, τα WEAR και MINERVA που είχαν κινηθεί ανατολικά της Χίου. Αντιλαμβανόμενοι ότι δεν υπάρχει οδός διαφυγής, αποφάσισαν να εισέλθουν στα ουδέτερα ελληνικά χωρικά ύδατα της Χίου. Θεωρητικά το τουρκικό σκάφος θα μπορούσε βάση των διεθνών κανόνων να παραμείνει εκεί για 24 ώρες και να επιλέξει κατόπιν να αποπειραθεί την έξοδο ή την παράδοση του σκάφους του στις ελληνικές ή βρετανικές αρχές. Ωστόσο οι Βρετανοί ακολούθησαν το τουρκικό σκάφος εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων, οπότε ο von Fircks προτίμησε να προσαράξει το DEMIRHISAR στην παραλία της Κώμης στον Κόλπο της Καλαμωτής. Οι Βρετανοί άρχισαν να βάλουν εναντίον του προσαραγμένου σκάφους μέχρι που αυτό εγκαταλείφθηκε από το πλήρωμα του αφού πρώτα πέταξαν στη θάλασσα τα πολυβόλα και έκαναν ζημιές στη μηχανή. Οι τουρκικές πηγές αναφέρουν ότι προτού το πλήρωμα αποχωρήσει ανατίναξε το σκάφος προκειμένου αυτό να μην περιέλθει ως λεία στον εχθρό. Οι βρετανικές πηγές ωστόσο αναφέρουν ότι οι Τούρκοι δεν πέτυχαν να ανατινάξουν το τορπιλοβόλο, οπότε μετά την απομάκρυνση τους επιβιβάστηκε σε αυτό βρετανικό άγημα και αυτοί προχώρησαν στην ανατίναξη της πρύμνης του προκειμένου να το αχρηστεύσουν πλήρως. Οι 21 Τούρκοι και 2 Γερμανοί μέλη του πληρώματος, παραδόθηκαν στον σταθμάρχη της Καλαμωτής που τους έθεσε σε περιορισμό στο τοπικό σχολείο. Στην περιοχή έσπευσε και το οπλιταγωγό ΑΥΡΑ που ελλιμενιζόταν στο λιμάνι της Χίου. Το πλήρωμα του DEMIRHISAR συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές αλλά αργότερα αφέθηκαν όλοι ελεύθεροι και οι επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη, ενώ ο Υποπλοίαρχος von Fircks σύντομα επέστρεψε στη Γερμανία. Το 1916 ανέλαβε κυβερνήτης του υποβρυχίου U-59 και έχασε τη ζωή του το Μάιο του 1917, μαζί με το υπόλοιπο πλήρωμα του σκάφους του, όταν αυτό συγκρούστηκε με μάλλον φίλια νάρκη δυτικά των ακτών της Δανίας.

Η παράτολμη δράση του DEMIRHISAR αξιοποιήθηκε επικοινωνιακά για να δείξει στο μαχόμενο τουρκικό στράτευμα ότι και το Ναυτικό επιτελούσε το έργο του παρεμποδίζοντας τις βρετανικές ενισχύσεις. Επί της ουσίας, η δράση του τορπιλοβόλου δεν ανέκοψε τις συμμαχικές ενισχύσεις που συγκεντρώθηκαν βάση πλάνου στις βάσεις τους. Στον τοπικό ελληνικό τύπο, η προσάραξη του τορπιλοβόλου αντιμετωπίστηκε με σκωπτικό τρόπο. Χαρακτηριστικοί είναι οι παρακάτω στίχοι[2]:

Και πάλ’ οι Τούρκ’ εδόξασαν προχθές το ναυτικόν των

Ρίψανες έξω κάποιον αντιτορπιλλικόν των

Πού κυνηγούσεν εχθρικά πλοία να τορπιλλίση

Κι’ επήγ’ είς μιαν ακρογιαλιά της Χίου να… κολλήση!


Στον βυθό του κόλπου της Καλαμωτής, σε μικρή απόσταση από την ακτή και σε βάθος πέντε περίπου μέτρων βρίσκονται τα υπολείμματα του τουρκικού σκάφους. Η θάλασσα σταδιακά ανέκτησε το μεγαλύτερο μέρος του ναυαγίου και σήμερα διακρίνονται μόνο τμήματα από το κατώτερο τμήμα του. Ο αμμώδης βυθός συχνά καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος τους αλλά όταν φυσούν νοτιοανατολικοί άνεμοι, αυτά αποκαλύπτονται σε όσους τα αναζητήσουν.

[1] Το 6.850 κ.ο.χ. επιβατηγό-φορτηγό υπερωκεάνειο είχε ναυπηγηθεί το 1898 στην Αγγλία και διαλύθηκε το 1925 στην Ιταλία. Ήταν αδελφό σκάφος του MARQUETTE που βυθίστηκε έξι μήνες αργότερα στον Θερμαϊκό από γερμανικό υποβρύχιο.

[2] Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Λέσβος» στις 5 Απριλίου 1915 (παλαιό ημ.) με υπογραφή «ο γυρολόγος»

[1] Το AENNE RICKMERS είχε ναυπηγηθεί το 1911 στο Bremerhaven ως φορτηγό ατμόπλοιο 4.083 κ.ο.χ. για Γερμανούς ιδιοκτήτες. Κατασχέθηκε το 1914 από τους Βρετανούς στο Πορτ Σάιδ και μετασκευάστηκε υποτυπωδώς σε υδροπλανοφόρο. Έφερε δυο γαλλικά υδροπλάνα με Γάλλους πιλότους και Βρετανούς παρατηρητές. Τον Αύγουστο του 1915 μετονομάστηκε HMS ANNE και το 1918 εκποιήθηκε σε ιδιώτες. Αποκτήθηκε το 1922 από τον Σ. Βλασσόπουλο από και μετονομάστηκε ΙΘΑΚΗ. Το 1939 μετονομάστηκε MOLDOVA υπό σημαία Ρουμανίας, παραμένοντας υπό ελληνική πλοιοκτησία. Το 1949 πουλήθηκε σε εταιρία του Χονγκ Κονγκ και διαλύθηκε εκεί το 1958.

Μετά από πρόχειρες επισκευές διάρκειας δυο μηνών το AENNE RICKMERS αποκολλήθηκε και μετέβη στην Αλεξάνδρεια όπου ολοκληρώθηκαν οι εργασίες για να επιστρέψει στα καθήκοντα του τον Ιούνιο.

 

 

Τα υπολείμματα του DEMIRHISAR όπως φαίνονταν ακόμη ορατά πάνω από την επιφάνεια περί το 1920.

Από τα υπόλοιπα τρία τουρκικά τορπιλοβόλα, το HAMIDABAD βυθίστηκε το 1917 στη Μαύρη Θάλασσα από ρωσικά αντιτορπιλικά, ενώ τα SULTANHISAR[1] και SEVRIHISAR παροπλίστηκαν το 1928 και διαλύθηκαν το 1935. Στο Ναυτικό Μουσείο της Βάρνας μπορεί κανείς σήμερα να επισκεφθεί το μοναδικό εναπομείναν δείγμα τορπιλοβόλου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το βουλγαρικό DRAZKI[2]. Το σκάφος και τα πέντε αδελφά του ανήκαν και αυτά στην γαλλική κλάση των 38 μέτρων, όπως και το DEMIRHISAR.

 

 


ΠΗΓΗ: wreckhistory


ο Firefox ανοίγει κανονικά τα σχόλια του Disqus, αρκεί να κάνετε το εξής:

-Στον Firefox (απο υπολογιστή) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "Ενεργοποίηση λειτουργίας μόνο HTTPS σε όλα τα παράθυρα"

-Στον Firefox (απο κινητό) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "λειτουργία «Μόνο HTTPS» ενεργή σε όλες τις καρτέλες"

-Στον Chrome (απο υπολογιστή και απο κινητό) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "Να χρησιμοποιούνται πάντα ασφαλείς συνδέσεις - Αναβάθμιση των πλοηγήσεων σε HTTPS και ειδοποίηση πριν τη φόρτωση ιστοτόπων που δεν το υποστηρίζουν."

Ο Chrome έχει ακόμα πρόβλημα, έστειλα σχετικό μήνυμα και στη Google μήπως το διορθώσουν. Μέχρι τότε μπορείτε να μπαίνετε και απευθείας στα σχόλια της Ατλαντίδας απο εδώ https://disqus.com/home/forums/apanemo-limani/?l=el