Ο Πλάτων Ροδοκανάκης και η βυζαντινή Θεσσαλονίκη, 1912-1919

 

Tον ξέραμε  ως δημοσιογράφο και λογοτέχνη, ποιητή και πεζογράφο, εκπρόσωπο της λογοτεχνικής σχολής του αισθητισμού, που εξυμνεί την ωραιότητα, ‘’τη μυσταγωγία της σάρκας και τις ηδονές του πνεύματος’’, που άφησε το στίγμα του στα τέλη του 19ου αιώνα και τις δύο πρώτες δεκαετίες του εικοστού. Τέκνο της Σμύρνης και μέλος της χιώτικης πολύκλαδης και πλούσιας οικογένειας των Ροδοκανάκηδων, σε πολλά λιμάνια της Ευρώπης. Είναι ο Πλάτων Ροδοκανάκης, κοσμοπολίτης και εστέτ, οπαδός του δόγματος ‘’η τέχνη για την τέχνη’’, κάτοικος Αθήνας όπου πέθανε από ανίατη ασθένεια στον ‘’Ευαγγελισμο’’ το 1919 σε ηλικία 36 χρόνων.

Ένα φιλολογικό μνημόσυνο, για τα εκατό χρόνια από το θάνατο του Πλάτωνα Ροδοκανάκη ((1883-1919) χθες (22.11.19), στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, αποκάλυψε νέες πτυχές του βίου και της πνευματικής δράσης του, την ενασχόλησή του με τον βυζαντινό πολιτισμό και τη συμβολή του στην ανάδειξη της βυζαντινής Θεσσαλονίκης, μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912. Οι έγκριτοι ομιλητές, οι ομότιμοι καθηγητές του ΑΠΘ Απόστολος Γλαβίνας και Ευθυμία Γεωργιάδου-Κούντουρα, οι αρχαιολόγοι Χαράλαμπος Μπακιρτζής, Πέλλη Μάστορα, Γιάννης Μότσιανος και ο φιλόλογος Κων, Πλαστήρας, αναφέρθηκαν στη στενή σχέση του Ροδοκανάκη με τη Θεσσαλονίκη, το πνευματικό περιβάλλον της πόλης στη δεκαετία του 1910 και τις προσπάθειες του τιμώμενου για την διάσωση και ανάδειξης της βυζαντινής κληρονομιάς της πόλης. Την εκδήλωση οργάνωσε η Εφορεία Αρχαιοτήτων πόλης Θεσσαλονίκης και το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.

 
Ο Ροδοκανάκης ήταν γνώστης της βυζαντινής παράδοσης της Θεσσαλονίκης, επισκέφτηκε αρκετές φορές την πόλη ως δημοσιογράφος και έδρασε ως κρατικός παράγοντας  για την ενίσχυση των θυμάτων των βαλκανικών πολέμων και την διάσωση των βυζαντινών αρχαιοτήτων και μνημείων. Το 1908 κάλυψε για μέρες ως απεσταλμένος της εφημερίδας ‘’Ακρόπολις’’ το κίνημα των Νεοτούρκων που είχε ως επαναστατικό κέντρο του τη Θεσσαλονίκη. Το 1912 γράφει το πεζοτράγουδο ‘’Ο Θρίαμβος’’ που προοιωνιζόταν την εποποιία της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας, ενώ παράλληλα γράφει στην ‘’Εστία’’ επιφυλλίδες για την πόλη. Το 1913 καλύπτει δημοσιογραφικά για τη ίδια αθηναϊκή εφημερίδα την δολοφονία του βασιλιά Γεωργίου, την περιοδεία του βασιλιά Κωνσταντίνου  στις απελευθερωμένες από τον ελληνικό στρατό μακεδονικές πόλεις καθώς και τον εορτασμό της πρώτης επετείου της απελευθέρωσης (26 Οκτωβρίου 1913) στον ναό του Αγίου Δημητρίου.

Στο τέλος του 1913 αναστέλλει τη δημοσιογραφική εργασία και διορίζεται από τον πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο διευθυντής της επιτροπής ‘’Περίθαλψις’’, που είχε ως μέλημα την οικονομική ενίσχυση των θυμάτων του βαλκανικού πολέμου και των οικογενειών τους, με συχνές επισκέψεις στη Θεσσαλονίκη.
 

 

‘’Το βυσσινί τριαντάφυλλο’’ (α’ έκδοση 1912), έχει ως θέμα την αυτοκτονία του διανοούμενου Περικλή Γιαννόπουλου μπαίνοντας έφιππος στα νερά του Σαρωνικού.

Μακεδονικό Μουσείο στη Ροτόντα

Η κυβέρνηση Θεσσαλονίκης της Τριανδρίας, η Εθνική Προσωρινή Κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου,  τον διορίζει πρώτο τμηματάρχη Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Εκκλησιαστικών και Εκπαιδεύσεως, δείχνοντας ιδιαίτερο ζήλο για την διάσωση και προβολή των βυζαντινών μνημείων της Θεσσαλονίκης. Με ενέργειές του, τον Απρίλιο του 1917,  εκδίδεται το διάταγμα για την ίδρυση Μακεδονικού Μουσείου στη Ροτόντα, όπου θα συγκεντρώνονταν αρχαιότητες από τη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη Μακεδονία. Μέλη της επιτροπής  διορίστηκαν ο επίσκοπος Λεοντοπόλεως Σωφρόνιος Ευστρατιάδης, ο αρχιτέκτονας – πολεοδόμος Έρνεστ Εμπράρ και ο τμηματάρχης Βυζαντινών αρχαιοτήτων Πλάτων Ροδοκανάκης. Η πρόταση δεν τελεσφόρησε από την γραφειοκρατία, την πολιτική συγκυρία και τον επερχόμενο σε δυο χρόνια θάνατό του.

Ο Ροδακανάκης  επικεντρώθηκε στη μελέτη του βυζαντινού πολιτισμού με πυρήνα μελέτης του τη Θεσσαλονίκη. Καρπός αυτής της πνευματικής αφιέρωσής του ήταν το θεατρικό δράμα «Άγιος Δημήτριος. Μυστήριον εις πράξεις 3», προϊόν όχι μόνο καλλιτεχνικής έμπνευσης αλλά και βαθιάς μελέτης και παρατήρησης τόσο της ομώνυμης ιστορικής εκκλησίας όσο και των βυζαντινών αρχαιοτήτων της Θεσσαλονίκης.  Το έργο ανέβασε  στην Αθήνα, λίγες μέρες μετά την καταστροφική πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης, τον Αύγουστο του 1917,  η Μαρίκα Κοτοπούλη και η παράσταση είχε ενθουσιώδεις κριτικές. Όπως επισημαίνει ο μελετητής του ελληνικού θεάτρου Βάλτερ Πούχνερ, στη θεατρικὴ αυτὴ παράσταση εισήχθη για πρώτη φορὰ η Θεσσαλονίκη, μετὰ την ἀπελευθέρωσή της το 1912, «ως τόπος δράσεως στην πολιτική συνείδηση των Ελλήνων».

Συμπερασματικά, όπως  τόνισε ο πρώην έφορος βυζαντινών αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης Χαρ. Μπακιρτζής, ‘’ο Πλάτων Ροδοκανάκης συνέβαλε με συνεχή δημοσιεύματα υψηλής γλωσσικής εκφραστικότητας, επιστημονικής εμβρίθειας και καλλιτεχνικής ευαισθησίας και με δράσεις από τη δημόσια θέση του πρώτου τμηματάρχη Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, στην αποκάλυψη της προσωπικότητας και του χαρακτήρα της βυζαντινής Θεσσαλονίκης’’.

Στη Θεσσαλονίκη ο Ροδοκανάκης συνδέθηκε με άλλους δύο πνευματικούς ανθρώπους της πόλης, τον Χρίστο Γουγούση, δημοσιογράφο και λογοτέχνη παλιότερης γενιάς και τον μουσικοσυνθέτη Αιμίλιο Ριάδη. ‘’Τρεις ξένοι, παράλληλοι, πνευματικοί δημιουργοί,  στη Θεσσαλονίκη του Πρώτου Πολέμου’’, τόνισε συνοπτικά στην εισήγησή του ο φιλόλογος Κ. Πλαστήρας.
 

 

Το κτήριο του Ασύλου Ανιάτων στην Κυψέλη, που ήταν ως το 1901 η τελευταία κατοικία των Ροδοκανάκηδων

Φέτος το Μάιο (2019) με άξονα έμπνευσης το πολύκροτο διήγημά του ‘’Το βυσσινί τριαντάφυλλο’’ (α’ έκδοση 1912), που έχει ως θέμα την αυτοκτονία του  διανοούμενου Περικλή Γιαννόπουλου μπαίνοντας έφιππος στα νερά του Σκαραμαγκά, ανέβηκε στην Αθήνα το θεατρικό έργο των Ιόλης Ανδρεάδη και Άρη Ασπρούλη ’’Στη μνήμη ενός παιδιού’’. Το έργο με πρωταγωνίστρια τη Ρούλα Πατεράκη  παρουσιάστηκε στην αυλή του κτηρίου του Ασύλου Ανιάτων στην Κυψέλη, που ήταν ως το 1901 η τελευταία κατοικία των Ροδοκανάκηδων…


Σύντομο εργο-βιογραφικό του Πλ. Ροδοκανάκη

‘’Ο Πλάτων Ροδοκανάκης (1883-1919), γιος του δικηγόρου Παναγιώτη Σουλιώτη και της Δέσποινας Ροδοκανάκη, γεννήθηκε στη Σμύρνη και πέρασε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στο Κορδελιό. Φοίτησε στη θεολογική σχολή της Χάλκης, εγκατέλειψε όμως τις σπουδές του για να έρθει στην Αθήνα, όπου εργάστηκε ως δημοσιογράφος και επιφυλλιδογράφος στις εφημερίδες Ακρόπολις, Εστία και  Έθνος. Διευθυντής επιδομάτων για τα θύματα του πρώτου Βαλκανικού πολέμου από το 1913, προσχώρησε τρία χρόνια αργότερα στη βενιζελική παράταξη και το 1917 ανέλαβε τη διεύθυνση του βυζαντινού τμήματος στο Υπουργείο Παιδείας. Είχε νωρίτερα δημοσιεύσει διηγήματα βυζαντινής θεματικής στην εφημερίδα Εστία και ολοκληρώσει τη μελέτη Η βασίλισσα και αι βυζαντιναί αρχόντισσαι. Πέθανε στην Αθήνα.

Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε το 1908 με την έκδοση της συλλογής πεζοτράγουδων De profundis, ενώ παράλληλα κατά τη διάρκεια της συνεργασίας του με την Εστία δημοσίευσε σε συνέχειες το αυτοβιογραφικό κείμενο Το φλογισμένο ράσο. Ακολούθησαν εκδόσεις ποιημάτων και πεζών του, ενώ ασχολήθηκε και με τη θεατρική γραφή. Το 1912 ο θίασος της Κυβέλης Αδριανού ανέβασε τα μονόπρακτα έργα του Ο Πιερότος – Η θεατρίνα και Το Τσακάλι και πέντε χρόνια αργότερα ο θίασος της Μαρίκας Κοτοπούλη ανέβασε τον Άγιο Δημήτριο.

Ο Πλάτων Ροδοκανάκης τοποθετείται χρονικά στο τέλος της λεγόμενης λογοτεχνικής γενιάς του 1880. Η γραφή του κινείται στα πλαίσια του αισθητισμού, με αναφορές στο έργο του Όσκαρ Ουάιλντ, του Ντ’ Αννούντσιο, του πρώιμου Νίκου Καζαντζάκη, του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου και τη φιλοσοφία του Φρειδερίκου Νίτσε. Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, κατηγορήθηκε για λογοκλοπία από τον Κωνσταντίνο Χρηστομάνο για το βιβλίο του Το βυσσινί τετράδιο και απέφυγε την καταδίκη με την παρέμβαση του Κωστή Παλαμά.

Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Πλάτωνα Ροδοκανάκη βλ. Αργυρίου Αλεξ., «Ροδοκανάκης Πλάτων», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 9α. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988, Γαραντούδης Ευριπίδης – Μέντη Δώρα, «Πλάτων Ροδοκανάκης», Η παλαιότερη πεζογραφία μας ΙΑ΄ (1900-1914), σ.194-211. Αθήνα, Σοκόλης, 1998, Ευαγγελίδης Τρ.Ε., «Ροδοκανάκης Πλάτων», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια 21. Αθήνα, Πυρσός, 1933 και Σολωμονίδης Χρήστος Σ., «Ροδοκανάκης – Σουλιώτης Πλάτων», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 12. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. (Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).


ΠΗΓΗ: https://cognoscoteam.gr/archives/45303


ο Firefox ανοίγει κανονικά τα σχόλια του Disqus, αρκεί να κάνετε το εξής:

-Στον Firefox (απο υπολογιστή) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "Ενεργοποίηση λειτουργίας μόνο HTTPS σε όλα τα παράθυρα"

-Στον Firefox (απο κινητό) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "λειτουργία «Μόνο HTTPS» ενεργή σε όλες τις καρτέλες"

-Στον Chrome (απο υπολογιστή και απο κινητό) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "Να χρησιμοποιούνται πάντα ασφαλείς συνδέσεις - Αναβάθμιση των πλοηγήσεων σε HTTPS και ειδοποίηση πριν τη φόρτωση ιστοτόπων που δεν το υποστηρίζουν."

Ο Chrome έχει ακόμα πρόβλημα, έστειλα σχετικό μήνυμα και στη Google μήπως το διορθώσουν. Μέχρι τότε μπορείτε να μπαίνετε και απευθείας στα σχόλια της Ατλαντίδας απο εδώ https://disqus.com/home/forums/apanemo-limani/?l=el