Το πογκρόμ του Κάμπελ της 29ης Ιουνίου 1931
Μετά τον εμπρησμό, Εβραίοι εγκαταλείπουν τα σπίτια τους από τον φόβο μιας νέας επίθεσης
Ένας εμπρησμός συνοικισμού πυροπαθών, αμέτρητα fake news, το αθλητικό σωματείο Μακαμπή, το Μακεδονικό, πρόσφυγες που από θύματα έγιναν θύτες και μια εθνικιστική οργάνωση είναι κάποια από τα κομμάτια που συνθέτουν το παζλ του αντισημιτικού πογκρόμ, που συνέβη στις 29 Ιουνίου 1931 στη Θεσσαλονίκη.
Μια στήλη μνήμης με τίτλο «Ο συνοικισμός Κάμπελ» τραβάει τα βλέμματα των περαστικών που κοντοστέκονται στη συμβολή των οδών Εθνικής Αντιστάσεως και Αριστείδου, στην Καλαμαριά. «Κάμπελ; Πρώτη φορά ακούω ότι υπήρχε εδώ εβραϊκός συνοικισμός με αυτό το όνομα» ακούω να λέει μια παρέα τριών ατόμων. Ένας ηλικιωμένος πιστοποιεί ότι εδώ υπήρχε ένα γυμναστήριο μέσα σε τολΚυλινδρικός μεταλλικός χώρος στέγασης ή αποθήκευσης, όπου παλιότερα λειτουργούσε συναγωγή, εξ ου και η μάνα του του έλεγε «πάλι στη χάβρα ήσουν;».
Η στήλη τοποθετήθηκε στο σημείο στις 2 Φεβρουαρίου 2020, για να θυμίζει όσα συνέβησαν στις 29 Ιουνίου 1931 και έμειναν γνωστά ως «πογκρόμ του ΚάμπελΠογκρόμ του Κάμπελ» – άλλοι μιλούν για την ελληνική εκδοχή της Νύχτας των ΚρυστάλλωνΗ ελληνική «Νύχτα των Κρυστάλλων» | Εφημερίδα των Συντακτών, ενώ άλλοι χρησιμοποιούν τον πιο ήπιο χαρακτηρισμό «εμπρησμός». H επιδρομή κατά της φτωχογειτονιάς των Εβραίων άφησε πίσω της αποκαΐδια και έναν νεκρό, τον χριστιανό φούρναρη του συνοικισμού. Υπήρχε και δεύτερο θύμα, από άλλη αντισημιτική επίθεση εκείνο το βράδυ, στον εβραϊκό συνοικισμό 151.
Φυτώριο εθνικιστικών οργανώσεων
Η «Εθνική Ένωσις Ελλάς»
Η οργάνωση έγινε γνωστή με την ονομασία «τα Τρία Εψιλον» ή «οι Χαλυβδόκρανοι», ενώ ανεπισήμως το αρκτικόλεξο Ε.Ε.Ε. αποδιδόταν Στράτος Δορδανάς, «Έλληνες εναντίον Ελλήνων: Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη, 1941-1944», Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 117 και ως «Έλληνες Εξοντώσατε Εβραίους». Εμφανίστηκε στη Θεσσαλονίκη το 1927, με τη μορφή του αλληλοβοηθητικού Σωματείου, με σκοπό την εξεύρεση εργασίας στα άνεργα μέλη. Ιδρυτές της ήταν Κώστας Τομανάς, «Οι κάτοικοι της παλαιάς Θεσσαλονίκης», Εξάντας «μερικοί Πόντιοι και Καραμανλήδες έμποροι, για να εκτοπίσουν τους Εβραίους από την αγορά», ενώ ο αρχηγός της, ο Γεώργιος Κοσμίδης, ήταν ένας αγράμματος τουρκόφωνος Κωνσταντινουπολίτης. «Η ΕΕΕ αντλούσε δυνάμεις από τους φιλοβενιζελικούς, που ήταν κυρίως προσφυγικής καταγωγής, όπως και ο ηγέτης της. Αυτό συνέβαινε κυρίως στη Θεσσαλονίκη, γιατί σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας και της υπόλοιπης χώρας θα ενταχθούν και μέλη-στελέχη της από τον χώρο των Λαϊκών-φιλοβασιλικών» σημειώνει ο κ. Τρεμόπουλος.
Τα τρία Έψιλον ήταν μια οργάνωσηΕθνική Ένωσις Ελλάς «μόνο για Έλληνες», που διακήρυσσε την πίστη της στην ανωτερότητα και την καθαρότητα της ελληνικής φυλής. «Βασικοί εχθροί της ΕΕΕ είναι οι Εβραίοι της πόλης, στους οποίους σύντομα θα προστεθούν ο κομμουνισμός, ο ταξικός συνδικαλισμός και οι σλαβόφωνοι. Η αντιεβραϊκή τοποθέτηση της ΕΕΕ θα εκφράσει σε μεγάλο βαθμό και τη διάθεση χριστιανών παραγόντων της πόλης να εκτοπίσουν από την πιάτσα τους Εβραίους ανταγωνιστές τους, πραγματικούς ή υποθετικούς» σχολιάζει ο κ. Τρεμόπουλος.
Σύνθημα της οργάνωσης ήταν το «Ελλάς-Ξύπνα», ενώ στην πρωινή εφημερίδα Δράσις, την οποία εξέδιδε μεταξύ άλλων, δημοσιεύτηκαν αποσπάσματα από τα πλαστά «Πρωτόκολλα της Σιών» κι από το βιβλίο Ο Αγών μου του Αδόλφου Χίτλερ. Τα μέλη της ντύνονταν με κίτρινα πουκάμισα με περιβραχιόνιο και μαύρες μπότες, φορούσαν χαλύβδινα κράνη, κρατούσαν γκλομπ, είχαν τομεάρχες και τρομοκρατούσαν οργανισμούς, «οι οποίοι δεν ημπορούν να προσλάβουν εργάτας άνευ της ιδικής των εγκρίσεως», σύμφωνα με αναφορά του Αλέξανδρου Παπαναστασίου στη Βουλή.
Με χιλιάδες μέλη στη Θεσσαλονίκη και παραρτήματα σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, με στήριξη από το κυβερνών κόμμα των Φιλελευθέρων (είναι χαρακτηριστικό ότι στα εγκαίνια των γραφείων της παρέστησανΕφημερίδα Μακεδονία, 5 Ιανουαρίου 1931 οι δύο πιο ισχυροί πολιτικοί άνδρες στη Θεσσαλονίκη, ο γενικός διοικητής Μακεδονίας Στ. Γονατάς και ο υπουργός των Φιλελευθέρων Λ. Ιασωνίδης, οι οποίοι δεν έκρυψαν τα φιλικά τους αισθήματα – ακόμη και μετά τα γεγονότα του Κάμπελ) τα Τρία Έψιλον είχαν αποκτήσει δύναμη. Και αποφάσισαν να την επιδείξουν.
Ψήφοι, συμφέροντα…
Τα βίαια επεισόδια στους δρόμους και τους εβραϊκούς συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης, με αποκορύφωμα τον εμπρησμό του Κάμπελ, πυροδοτήθηκανΟ αντισημιτισμός στη Θεσσαλονίκη του μεσοπολέμου: Το "Πογκρόμ του Κάμπελ" μέσα απο τις σελίδες της "Μακεδονίας" | academia.edu από την αντισημιτική αρθρογραφία του αρχισυντάκτη της «Μακεδονίας» Νίκου Φαρδή. Η στάση της βενιζελικής εφημερίδας απέναντι στο εβραϊκό στοιχείο της πόλης ήταν εξαρχής από επιφυλακτική έως αρνητική, όμως τα επιθετικά της σχόλια εντάθηκαν μετά τις εκλογές του 1915Ελληνικές βουλευτικές εκλογές Μαΐου 1915 και κυρίως μετά την άφιξη των προσφύγων. «Οι πρόσφυγες των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, στην προσπάθειά τους να ξεκινήσουν από την αρχή τη ζωή τους και έχοντας φτάσει ως “γνήσιοι” Έλληνες στην πατρώα γη, θεωρούσαν τους “ξένους” Εβραίους ως εμπόδιο στα σχέδιά τους. Αυτό το ιδεολόγημα καλλιεργούνταν μέσα από τον λόγο του Τύπου αλλά και των εθνικιστικών οργανώσεων» εξηγεί η επίκουρη καθηγήτρια του ΑΠΘ Μαρία Καβάλα στο βιβλίο της Η καταστροφή των Εβραίων της ΕλλάδαςΣτην Ανοιχτή Βιβλιοθήκη.
Κατά τον κ. Τρεμόπουλο η αντιπαλότητα ξεπερνάει το δίπολο Eβραίοι-πρόσφυγες και χαρακτηρίζει ένα μεγάλο τμήμα του φιλοβενιζελικού χώρου, τον οποίο στη Θεσσαλονίκη εξέφραζε η «Μακεδονία», αλλά και ομάδες συμφερόντων της πόλης, που έβλεπαν τους Eβραίους ως ανταγωνιστές, ακόμη και ως απειλή. «Ένα αντιεβραϊκό κλίμα προϋπήρχε στη Θεσσαλονίκη, που εκφράστηκε κυρίως μέσω των Φιλελευθέρων της πόλης, περισσότερο από τις εκλογές του 1915 και μετά, όταν είδαν ότι απέτυχαν να τους εντάξουν στις γραμμές τους. Στις εκλογές εκείνες είχε συγκροτηθεί ένα ευρύ κοινό μέτωπο ενάντια στον πόλεμο, όπου συμμετείχε και η ΦεντερασιόνΦεντερασιόν. Από την κοινή μαζική πηγή εβραϊκών ψήφων και στελεχών θα αντλήσουν τα επόμενα χρόνια κυρίως οι Λαϊκοί-αντιβενιζελικοί και το ΚΚΕ-αριστερά. Ο Βενιζέλος, που είχε προσπαθήσει να τους ενσωματώσει στην πολιτική του, όταν η αντιπολεμική ψήφος των Eβραίων επαναλήφθηκε και στις καταστροφικές γι’ αυτόν εκλογές του 1920, θα πειστεί τόσο για την πολιτική των δυσμενών διακρίσεων σε βάρος των Eβραίων της Θεσσαλονίκης, που ακόμη και εκτός εξουσίας θα υποστήριζε με φανατισμό πχ την επιλογή των ξεχωριστών εκλογικών τμημάτων για Eβραίους, με τα οποία δεν έλεγχε μόνο την εβραϊκή ψήφο αλλά είχε περιορίσει τη δυνατότητα να εκλέγουν κρίσιμο αριθμό βουλευτών, ικανών όμως να επηρεάσουν τη σύνθεση της Βουλής και της κυβέρνησης», εξηγεί ο κ. Τρεμόπουλος.
Σε αυτό το πλαίσιο, η «Μακεδονία» θα μπει δυναμικά στο αντιεβραϊκό κλίμα το 1928, που ήταν και εκλογική χρονιά. Ίσως δεν είναι συμπτωματικό ότι το 1928 η εφημερίδα αναδημοσίευσε σε συνέχειες τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της ΣιώνΠρωτόκολλα των Σοφών της Σιών», μια αντισημιτική θεωρία συνωμοσίας, που βασίζεται σε επινοημένα κείμενα. Στις εκλογές του 1928 ο διευθυντής της εφημερίδας, Πέτρος Ξ. Λεβαντής, θα εκλεγεί βουλευτής των Φιλελευθέρων. Ο Νικόλαος Φαρδής θα αναδειχτεί από το 1929 σε αρχισυντάκτη και κύριο εκφραστή των απόψεων των ΕΕΕ εναντίον των Εβραίων, συμπληρώνει ο κ. Τρεμόπουλος.
…fake news και αντισημιτισμός
«Όλος ο κόσμος γνωρίζει ότι εις την Ελλάδα δεν υπάρχει αντισημιτισμός» έγραφεΕφημερίδα Μακεδονία, 25 Ιουνίου 1931 η «Μακεδονία», μόλις τέσσερις μέρες πριν από την κορύφωση των επιθέσεων, αφορμή για τις οποίες υπήρξε μια ψεύτικη είδηση. Υποτίθεται ότι ο εκπρόσωπος του θεσσαλονικιώτικου παραρτήματος του αθλητικού σιωνιστικού σωματείου ΜακαμπίΙστορία | Γ.Σ. Μακαμπή Θεσσαλονίκης, Ισαάκ Κοέν, συμμετείχε σε συνέδριο «κομιτατζήδων» στη Σόφια υπέρ της αυτονόμησης της Μακεδονίας. Η «είδηση» είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» και την επανέφερε στη δημοσιότητα η «Μακεδονία» δέκα μήνες αργότερα, στις 20 Ιουνίου 1931.
Εφημερίδα Μακεδονία, 20 Ιουνίου 1931
«Οι “Μακαμπή” της Θεσσαλονίκης μετέσχον πράγματι του περισυνού εν Σόφια συνεδρίου κομιτατζήδων κηρυχθέντες αναφανδόν υπέρ της αυτονομήσεως της Μακεδονίας» έγραφεΕφημερίδα Μακεδονία, 20 Ιουνίου 1931 η εφημερίδα. Τι είχε συμβεί; Με βάση όσα αναφέρθηκαν στη Βουλή, κατά τη διάρκεια του συνεδρίου για τα 25 χρόνια του συλλόγου Μακαμπή Βουλγαρίας κάποιος σύνεδρος φέρεται να μίλησε περί της αυτονόμησης της Μακεδονίας. Ο εκπρόσωπος της Μακαμπή Θεσσαλονίκης, τον οποίο οι εθνικιστικές οργανώσεις εγκάλεσαν γιατί δεν αντέδρασε, είχε αναχωρήσει πριν καν γίνει αυτή η ομιλία. Ο γενικός διοικητής Μακεδονίας Στυλ. Γονατάς δήλωσεΕφημερίδα Μακεδονικά Νέα, 24 Ιουνίου 1931 για τα γεγονότα: «Βεβαιώ ότι η έρευνα απέδειξεν ότι τούτο είναι απολύτως ανακριβές». Αλλά τα fake news αποδείχθηκαν πιο ισχυρά από την αλήθεια. Τα δηλητηριώδη δημοσιεύματα της «Μακεδονίας» κατά των Εβραίων συνεχίστηκαν και τις επόμενες μέρες, φουντώνοντας την φωτιά των διαφόρων «εθνικών» οργανώσεων.
Μια κολασμένη εβδομάδα
Στις 23 Ιουνίου μέλη της Εθνικής Παμφοιτητικής Ενώσεως (ΕΠΕ), που εντασσόταν στον άμεσο κύκλο επιρροής της ΕΕΕ, μοιράζουν δηλητηριώδεις προκηρύξεις, κατηγορώντας τους Εβραίους μεταξύ άλλων ως κομμουνιστές και κομιτατζήδες που «σκάπτουν τον τάφον της Ελληνικής φυλής», «κηρύσσονται υπέρ της αυτονομήσεως της Μακεδονίας». Η προκήρυξη καλεί σε μποϋκοτάζ των εβραϊκών επιχειρήσεων και ζητάΕφημερίδα Μακεδονία, 25 Ιουνίου 1931 από τους Έλληνες να ετοιμαστούν «δια μεγαλειτέρους αγώνας, εάν οι καιροί το ζητήσουν». Στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, όπου μοιράζεται η προκήρυξη, προκαλούνται μικροσυμπλοκές. Την επομένη, 24 Ιουνίου πραγματοποιούνται επιθέσεις στα γραφεία της Μακαμπή, με φάλαγγα διακοσίων περίπου ανδρών που καταστρέφει τα έπιπλα και προσπαθεί να βάλει φωτιά στον χώρο. Τραυματίζεται Εφημερίδα Μακεδονικά Νέα, 25 Ιουνίου 1931 ο αντιπρόεδρος του συλλόγου Ζακ Ερρέρα και ο γραμματέας Σιαλώμ Σιακή. Η «Μακεδονία» παρουσιάζει Εφημερίδα Μακεδονία, 25 Ιουνίου 1931 την είδηση ως εξής: «Η προκλητική στάσις των Εβραίων εξήρεθισε τους Έλληνας πολίτας και αι εθν. οργανώσεις απεφάσισαν να τιμωρήσουν τους κακοποιούς συμπολίτας. Την νύκτα εγένειτο επίθεσις κατά των γραφείων των “Μακαμπή”».
Οι επιθέσεις εθνικιστών εναντίον περαστικών Εβραίων πολλαπλασιάζονται τις επόμενες μέρες. Στις 25 Ιουνίου Εφημερίδα Μακεδονικά Νέα, 26 Ιουνίου 1931 στον συνοικισμό 151«ομάς εφέδρων και προσφύγων επετέθη και ελιθοβόλησε την υπ’ αριθ. 0.11 οικίαν του σιωνιστού Αβραάμ Μασαράνο, όστις την ημέραν εξεφράζετο προκλητικώς υπέρ των “Μακαμπή”. Η επίθεσις θα εγενικεύετο εάν τα φρουρούντα εις τον συνοικισμόν όργανα του 7ου τμήματος δεν έσπευδον εγκαίρως επί τόπου». Οι συλληφθέντες και στις δύο περιπτώσεις αφήνονται ελεύθεροι, ελλείψει επαρκών στοιχείων.
Έλληνες στρατιώτες φυλλάσσουν τον οικισμό του Κάμπελ μετά το πογκρόμ της 29ης Ιουνίου 1931
Οι Εβραίοι οργανώνουν πολιτοφυλακές έξω από διάφορους συνοικισμούς τους, με τη συνδρομή και μη Εβραίων κομμουνιστών, την παρουσία των οποίων καταγγέλλει ο Τύπος. Έτσι όταν στις 28 Ιουνίου οι παραστρατιωτικές ομάδες εισβάλλουν στην εβραϊκή συνοικία Νο 6, στην περιοχή της οδού Μαρτίου, αποκρούονται με ρόπαλα και μαχαίρια. Υπάρχουν τραυματίες και από τις δύο πλευρές, αλλά παρότι η Γενική Διοίκηση και η Αστυνομική Διεύθυνση διαψεύδουν Εφημερίδα Μακεδονικά Νέα, 28 Ιουνίου 1931 «ότι τα χθεσινά λυπηρά επεισόδια τα προεκάλεσε το ισραηλιτικόν στοιχείον» την επομένη Εφημερίδα Μακεδονία, 29 Ιουνίου 1931 η «Μακεδονία» καταγγέλλει… τους Εβραίους ως υποκινητές των αιματηρών επεισοδίων και καλεί το λαό να «τους τελειώσει». Το ίδιο κιόλας βράδυ η προτροπή της θα βρει πρόθυμους εκτελεστές, κι οι πυροπαθείς του Κάμπελ θα βρεθούν για μια ακόμη φορά αντιμέτωποι με τις φλόγες.
Εφημερίδα Μακεδονία, 29 Ιουνίου 1931
O συνοικισμός των πυροπαθών
Στη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου στην ευρύτερη περιοχή της Καλαμαριάς στρατοπέδευσε μονάδα Ινδών του βρετανικού στρατού που στεγαζόταν σε παραπήγματα με λαμαρίνες. Μετά την αποχώρησή τους, τις ιδιότυπες αυτές κατασκευές αγόρασε ο Άγγλος επιχειρηματίας Κάμπελ, που τις μετέτρεψε Κώστας Τομανάς, Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944), Νησίδες, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 138 σε συνεργείο στο οποίο συναρμολογούσε αυτοκίνητα από παλιά στρατιωτικά οχήματα. Κατόπιν, αυτές τις εγκαταστάσεις τις αγόρασε από τον Κάμπελ η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, για να εγκαταστήσει οικογένειες φτωχών Εβραίων που είχαν χάσει τα σπίτια τους στη μεγάλη πυρκαγιάΕκατό χρόνια από την πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης του 1917. Το 1931 στη φτωχογειτονιά του Κάμπελ ζούσαν περίπου 220 οικογένειες πυροπαθών, οι περισσότερες σε παράγκες. Αυτή τη συνοικία πυρπόλησαν μέλη της εθνικιστικής, αντισημιτικής και αντικομμουνιστικής οργάνωσης Εθνική Ένωση Ελλάς.
Τα γεγονότα του Κάμπελ
Μία μέρα μετά την «ήττα» των παρακρατικών στον συνοικισμό 6, τα ΕΕΕ χτυπούν το Κάμπελ. Οι κάτοικοι του συνοικισμού, τρομοκρατημένοι από το κλίμα και τις φήμες που κυκλοφορούσαν, είχαν ταμπουρωθεί στα σπίτια τους. Σύμφωνα με μαρτυρίες οι επιτιθέμενοι ήταν εκατοντάδες (υπάρχουν αναφορές για 2.000 άτομα) και ερχόταν από διάφορες πλευρές, από την Καλαμαριά, το Σέδες και την Τούμπα. Πολλοί ήταν ένοπλοι και είχαν μαζί τους δοχεία με βενζίνη, κάποια από τα οποία βρέθηκαν την άλλη μέρα στον τόπο της καταστροφής. Περικύκλωσαν τον συνοικισμό, τραμπούκισαν τον κόσμο και έβαλαν φωτιά, ενώ υπάρχουν αναφορές και για σεξουαλικές επιθέσεις κατά γυναικών.
Εβραίες γυναίκες εγκαταλείπουν με τα υπάρχοντά τους το Κάμπελ, μετά την καταστροφή των σπιτιών τους από την πυρκαγιά
Η αστυνομία έστειλε δυο αυτοκίνητα, αλλά ήταν ήδη πολύ αργά. Μέσα σε μια ώρα καταστράφηκαν δεκάδες σπίτια (μεταξύ αυτών του προέδρου του συνοικισμού Μπεράχα, του γιατρού Πέσσαχ, του διαχειριστή του συνοικισμού Λιάου Λευή, του ραβίνου Περές, του Σoλομών Βεντούρα), το σχολείο, η συναγωγή, το παντοπωλείο του Γιοσέ Βρέζια, το φαρμακείο του Ισαάκ Τίβολι.
Δεκάδες κάτοικοι τραυματίστηκαν. Ο χριστιανός φούρναρης του συνοικισμού, Λεωνίδας Παππάς πυροβολήθηκε στην κοιλιά καθώς προσπαθούσε να προστατέψει τους Εβραίους γείτονές του και εξέπνευσε λίγες ώρες αργότερα στο νοσοκομείο Χιρς (σημερινό Ιπποκράτειο).
Ο φούρνος του χριστιανού Λεωνίδα Παππά, στα όρια του οικισμού Κάμπελ. Ο Παππάς δολοφονήθηκε στην είσοδο του φούρνου του κατά το πογκρόμ
Το ίδιο βράδυ επιθέσεις εκδηλώθηκαν και σε άλλους εβραϊκούς συνοικισμούς. Από τα επεισόδια στον 151 σκοτώθηκε από σφαίρα στο στήθος ο Λεόν Βιντάλ. Στον συνοικισμό Τρανσβάλ έγιναν επιθέσεις εναντίον εβραϊκών σπιτιών, οι κάτοικοι αντεπιτέθηκαν και γενικεύτηκε η συμπλοκή. Παρόμοια γεγονότα σημειώθηκαν στον συνοικισμό Ρεζί Βαρδάρ, όταν ομάδα στρατιωτών του πυροβολικού συγκρούστηκε με ομάδα Εβραίων, ενώ στον συνοικισμό Χαριλάου καμιά τριανταριά άτομα κατέλαβαν τη συναγωγή. Επρόκειτο δηλαδή για ένα καλά οργανωμένο σχέδιο, με πολλές εστίες επίθεσης.
Κατεστραμμένες παράγκες από τον εμπρησμό στο Κάμπελ
«Ο εμπρησμός του συνοικισμού του Κάμπελ θα επρολαμβάνετο αν εις την έξαψιν των εθνικών οργανώσεων οι Ισραηλίται δεν αντέτασσον την όλως προκλητικήν των στάσιν....» έγραφε το φιλελεύθερο «Ελεύθερον Βήμα» την επομένη του πογκρόμ. Για μια ακόμη φορά η ευθύνη αποδίδεται στα θύματα και όχι στους θύτες. Όσο για τους τελευταίους, μετά την επίθεση όχι μόνο δεν αντιμετώπισαν την περιθωριοποίηση, αλλά «άνοιξαν οι δουλειές τους». Όπως θα δηλώσει ο συνήγορος της οργάνωσης, στη δίκη που ακολούθησε, «πριν από το Κάμπελ η Τρία Έψιλον είχε 12 παραρτήματα και 3.000 μέλη, τώρα έχει 27 παραρτήματα κι 7.000 μέλη».
Η συζήτηση στη Βουλή
Πριν καταλήξουμε στα γεγονότα της 29ης Ιουνίου, το θέμα συζητήθηκε στη Βουλή. Ήδη από τις 23 Ιουνίου ο Εβραίος βουλευτής των Φιλελευθέρων Μεντές Μπεσαντζή ενημέρωνεΤα πρακτικά της συνεδρίασης στην ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων, σελ. 1823 και εξής ότι επικρατούσε καθεστώς πραγματικής τρομοκρατίας, με λεηλασίες, καταστροφές και τραυματισμούς και ότι, αν και είχε ζητηθεί από την Αστυνομία να στείλει χωροφύλακες, εκείνη αδράνησε. «Υπάρχουν εφημερίδες νομίζουσαι ότι ημπορούν να αυξήσουν την κυκλοφορία των καλλιεγούντες το μίσος κατά των Ισραηλιτών» έλεγε ο Μπεσαντζή ζητώντας από τον Βενιζέλο τη λήψη προληπτικών μέτρων και τη διεξαγωγή έρευνας. Στις 27 Ιουνίου ο Βενιζέλος παραδέχτηκε ότι στη Θεσσαλονίκη είχαν συμβεί αξιοθρήνητα γεγονότα «καὶ χωρὶς ἀληθῶς καμίαν αἰτίαν οὔδε ἴχνος ἀφορμῆς». Τα γεγονότα καταδίκασαν και οι Παναγής Τσαλδάρης και Αλέξανδρος Παπαναστασίου.
Το θέμα θα ξανασυζητηθεί τις επόμενες μέρες, με τον Τσαλδάρη να μεταφέρει τα παράπονα του ισραηλιτικού στοιχείου για την ανυπαρξία επαρκούς πρόνοιας από τις αρχές και τον Βενιζέλο να μιλά για μια ανούσια προπαγάνδα εκ μέρους του Τύπου για να εξάψει τα πάθη, και να αναγνωρίζει τη νομιμοφροσύνη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.
Την επομένη των γεγονότων ο Τσαλδάρης θέτει το θέμα προ ημερησίαςΤα πρακτικά της συνεδρίασης στην ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων, σελ. 1963 και εξής στη Βουλή, μεταφέροντας πληροφορίες για ολιγωρία των αρχών. Ο Βενιζέλος ανακοίνωσε ότι είχε κινητοποιηθεί ο στρατός για να αποκαταστήσει την τάξη, ενώ ο υπουργός Δικαιοσύνης θα μετέβαινε εσπευσμένως στη Θεσσαλονίκη, διότι «δεν είναι δυνατόν να ανεχθή το Ελληνικόν Κράτος, του οποίου ομοφώνως εξεδηλώθη η γνώμη εις την Βουλήν, να υποτεθή εις το εξωτερικόνAnti-jewish Incidents Spread in Greece; Saloniki Quiet As Jews Return to Razed Homes | Σχετικό τηλεγράφημα του Jewish Telegraphic Agency ότι τμήμα του πληθυσμού της χώρας λόγω των θρησκευτικών του πεποιθήσεων ευρίσκεται εκτεθειμένον εις διώξεις είτε εις οτιδήποτε άλλο».
Η δίκη στη Βέροια
Οι κατηγορούμενοι για τον εμπρησμό παραπέμφθηκαν σε δίκη και δικάστηκαν τον Απρίλιο του 1932, όχι στη Θεσσαλονίκη αλλά στο κακουργιοδικείο της Βέροιας.
Ένα μήνα πριν τη δίκη, τα αντισημιτικά χτυπήματα πολλαπλασιάζονταιAttempt to Burn Down Salonica Synagogue: Greek Papers Allege Jews Themselves Set Fire to Building in | Jewish Telegraphic Agency. Εμπρησμοί σπιτιών, καταστροφή τάφων στο Παλαιό Εβραϊκό Νεκροταφείο, θραύση τζαμιών στη Συναγωγή Μοναστηριωτών και απόπειρα πυρπόλησης της συναγωγής Σαρφατή.
Στο εδώλιο του κατηγορουμένου για τα γεγονότα του Κάμπελ θα καθίσουν ο πρόεδρος της ΕΕΕ Γεώργιος Κοσμίδης, ο γραμματέας της οργάνωσης Χαριτόπουλος και ο αρχισυντάκτης της «Μακεδονίας» Νίκος Φαρδής, ως ηθικοί αυτουργοί και οι Μπουσουλίδης, Βελισσαρίδης, Αμπατζίδης, Νικολαΐδης, Τατζίδης, Μαυρομάτης, Καφαντάρης, Βελλίδης (πιθανώς πρόκειται για συνωνυμία με τον εκδότη της «Μακεδονίας») ως δράστες του εμπρησμού.
Εβραίοι από το Κάμπελ μαζεμένοι σε ένα σχολείο μετά την καταστροφή των σπιτιών τους από την πυρκαγιά
Ο Γ. Κοσμίδης κατέθεσε πως όλως τυχαίως έλειπε στην Αθήνα τρεις μέρες πριν από τα γεγονότα κι επέστρεψε την επομένη. Επέμεινε πως δεν υπήρξε καμία εντολή από την 3Ε για επίθεση εναντίον των Εβραίων, «εκτός κι αν μέλη της οργάνωσης πρωτοστάτησαν χωρίς εντολή από αυτήν»…
Η ετυμηγορία του ορκωτού δικαστηρίου ήταν απαλλακτική για τους ηθικούς αυτουργούς και για το σύνολο των κατηγορουμένων, εκτός από τρεις δράστες που είχαν συλληφθεί για εμπρησμό. Η ειρωνεία είναι ότι λίγες μέρες πριν από τα γεγονότα του Κάμπελ, στις 19 Ιουνίου 1931, η Βουλή είχε ψηφίσει νόμο που επέβαλε ποινές στον Τύπο εάν υποκινούσε εγκληματικές πράξεις ή διέσπειρε ψευδείς ειδήσεις. Ωστόσο όταν ήρθε η ώρα της τιμωρίας, οι ηθικοί αυτουργοί απαλλάχθηκαν, όπως και το σύνολο σχεδόν των κατηγορουμένων, στο πλαίσιο των μέτρων ειρηνικής συνύπαρξης Εβραίων και χριστιανών.
Από τα Τρία Έψιλον στη συνεργασία με τους Ναζί
Οι αθωωθέντες επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη με πορεία θριάμβου, με επικεφαλής τους τρεις πρωταγωνιστές της δίκης, που τους ακολουθούσαν 70 αυτοκίνητα και 30 άμαξες με πολύ κόσμο.
Το 1933 η οργάνωση ΕΕΕ διασπάστηκε και η ομάδα που αποχώρησε δημιούργησε το δικό της «Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα-Εθνική Ένωση Ελλάς», αλλά απέτυχε να καταγράψει υπολογίσιμη εκλογική δύναμη. Στη συνέχεια οι τριεψιλίτες βρήκαν «στέγη» στις μεταξικές οργανώσεις. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής η οργάνωση ανασυστάθηκε Στράτος Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων. Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη, 1941-1944, εκδ. Επίκεντρο ως «Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδος», με πρώτο αρχηγό τον συνταγματάρχη Γεώργιο Πούλο. Αργότερα ο Πούλος θα στρατολογούσε παλιούς τριεψιλίτες για να συγκροτήσει το «Εθελοντικό Τάγμα ΠούλουΓεώργιος Πούλος» ή «Poulos Verband», που εξοπλίστηκε από τους Γερμανούς και συμμετείχε σε διάφορες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του γερμανικού στρατού κατοχής στη Μακεδονία.
Όσο για τον Φαρδή, θα συνέχιζε την αρθρογραφία του στο ίδιο μοτίβο και μετά τη δίκη της Βέροιας, σε κάπως ηπιότερους τόνους. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά εργάστηκε στο γραφείο πληροφοριών, ενώ αμέσως μετά την εισβολή των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη, παρότι η «Μακεδονία» έκλεισε, ο ίδιος δεν έμεινε άνεργος. Δούλεψε στη φιλοναζιστική «Νέα Ευρώπη», τη μία από τις δύο εφημερίδες που κυκλοφορούσαν κατά τη διάρκεια της Κατοχής και παράλληλα ήταν υπεύθυνος λογοκρισίας του Γραφείου Τύπου και Ραδιοφωνίας και αργότερα προϊστάμενος του ελληνικού τμήματος του Γερμανικού Γραφείου Τύπου. Στη δίκη των δωσιλόγων το 1948, αθωώθηκε, όπως ακριβώς είχε συμβεί δεκαέξι χρόνια πριν, στη δίκη για τα γεγονότα του Κάμπελ.
Θολή μνήμη
Τον Ιανουάριο του 2017 το δημοτικό συμβούλιο της «προσφυγομάνας» Καλαμαριάς δέχτηκε την πρόταση του Μιχάλη Τρεμόπουλου και του τότε προέδρου του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού Σ. Γεωργιάδη να αναδειχθεί η ιστορία του Κάμπελ. Το δημοτικό συμβούλιο συμφώνησεΑπόσπασμα από το πρακτικό της 02/25-01-2017 συνεδρίασης του Δημοτικού Συμβουλίου Καλαμαριάς με όλες τις προτάσεις, πλην όμως η υπόθεση μπήκε στον πάγο για τα επόμενα τρία χρόνια.
Τον Ιούνιο του 2019 τοποθετήθηκεΟι υπέροχοι λίθοι της μνήμης που “νικούν” το χρόνο! | parallaxi μια πλάκα μνήμης για τα θύματα του Κάμπελ, με την καθοριστική συμβολήΟ ιδιώτης που ανέλαβε να θυμίσει στη Θεσσαλονίκη τους Εβραίους μαθητές της | Protagon του κ. Τρεμόπουλου και του Απόστολου Δερεκλή (του επιχειρηματία που ανέλαβε την τοποθέτηση λίθων μνήμηςΠρόκειται για έργα του καλλιτέχνη Gunter Demnig, που έγινε γνωστός από τις «Λίθους Μνήμης» ή Stolpersteine, με ονόματα θυμάτων του Ολοκαυτώματος που έχουν τοποθετηθεί σε δημόσιους χώρους σε 22 χώρες στην Ευρώπη στη Θεσσαλονίκη) και με χρηματοδότηση της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. Εκεί αναγραφόταν ξεκάθαρα ότι μέλη της φασιστικής οργάνωσης Εθνική Ένωσις Ελλάς επιτέθηκαν εναντίον κατοίκων του συνοικισμού 151 και πυρπόλησαν τον συνοικισμό Κάμπελ.
Τον περασμένο Φεβρουάριο ήρθε ο καιρός να κάνει και ο δήμος όσα είχε υποσχεθεί. Η είδηση ότι το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού (ΙΑΠΕΙστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού) του Δήμου Καλαμαριάς θα διοργάνωνε μια εκδήλωση μνήμηςΑποκαλυπτήρια Στήλης Μνήμης Εβραϊκού συνοικισμού Κάμπελ στην Καλαμαριά | Δήμος Καλαμαριάς για όσα συνέβησαν στο Κάμπελ, ξάφνιασε ευχάριστα. Εννιά δεκαετίες μετά, ίσως είχε έρθει ο καιρός να ακουστούν κάποιες άβολες για τον προσφυγικό ελληνισμό πτυχές αυτής της ιστορίας, σκέφτηκαν κάποιοι.
Στην εκδήλωση μνήμης, αριστερά ο δήμαρχος Καλαμαριάς Γιάννης Δαρδαμανέλλης και ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης Δαυίδ Σαλτιέλ
Εξάλλου, στο πογκρόμ της 29ης Ιουνίου συμμετείχαν και πολλοί Μικρασιάτες πρόσφυγες που ήταν τριεψιλίτες, στη δε δίκη όλοι οι κατηγορούμενοι ήταν προσφυγικής καταγωγής. Τρεις εξ αυτών καταδικάστηκαν, έστω και με ποινή «χάδι». «Το γεγονός ότι πρόσφυγες είχαν ανάμειξη στα επεισόδια δεν ήταν τυχαίο. Άλλωστε, πρόσφυγες ήταν και τα περισσότερα μέλη της ΕΕΕ» αναφέρει η κ. Καβάλα, συμπληρώνοντας ότι το φαινόμενο είναι αρκετά περίπλοκο και συνδέεται –μεταξύ άλλων– και με το γεγονός ότι η ΕΕΕ πρόσφερε δουλειά και οικονομική ενίσχυση για να προσελκύσει τους φτωχούς. Kαι φυσικά υπήρχε οικονομικός ανταγωνισμός σε επαγγέλματα στα οποία δραστηριοποιούνταν και Εβραίοι και πρόσφυγες.
Όμως, παρά τους συνειρμούς που δημιουργήθηκαν, κατά τη διάρκειά της εκδήλωσης μνήμης του ΙΑΠΕ, η λέξη «πρόσφυγας» δεν ακούστηκε ούτε μια φορά, όταν αναφερόταν τα γεγονότα της επίθεσης στο Κάμπελ. «Η στρεβλή κατανόηση της αλήθειας οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η κοινωνία πολύ συχνά έχει την τάση να μεταφράζει τα γεγονότα με βάση τη δική της πολιτική και εθνική λογική, γεγονός που την αποτρέπει να κατανοεί την πραγματικότητα» είπε σε εκείνη την εκδήλωση ο συγγραφέας Λέων Ναρ, ένα σχόλιο που μάλλον πέρασε απαρατήρητο, μέσα στο πανηγυρικό κλίμα για το πόσο σπουδαία ήταν η πρωτοβουλία για τη διαφύλαξη της μνήμης και της τοπικής ιστορίας.
ΠΗΓΗ: insidestory
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου