27 Μαΐου 1960: To πρώτο τουρκικό στρατιωτικό πραξικόπημα
Ομάδα 37 Τούρκων αξιωματικών υπό την καθοδήγηση του Αλπασλάν Τουρκές κινείται και ανατρέπει την κυβέρνηση Μεντερές. O Tουρκές ανήκε στην ομάδα των αξιωματικών που είχαν εκπαιδευτεί στις ΗΠΑ για το μυστικό πρόγραμμα Gladio (αντιμετώπισης μιας πιθανής κομμουνιστικής επικράτησης σε χώρες του ΝΑΤΟ, με οργάνωση αντάρτικου) και η πρόθεση Μεντερές για προσέγγιση με τη Μόσχα πυροδότησε τα αντανακλαστικά μερίδας των στρατιωτικών. Είναι το πρώτο (αλλά όχι και το τελευταίο) πραξικόπημα στην ιστορία της τουρκικής δημοκρατίας.
To επεισόδιο πρέπει να αξιολογηθεί εντός του τουρκικού πολιτικού σκηνικού και βέβαια εντός Ψυχρού Πολέμου. Η τουρκική πολιτική σκηνή κυριαρχήθηκε για 20 κρίσιμα χρόνια από την προσωπικότητα του Μουσταφά Κεμάλ. Πρώην στρατιωτικός, διοίκησε την Τουρκία από το 1923 σαν στρατόπεδο και ο ίδιος συμπεριφέρθηκε ως δικτάτορας παρά τη δημοκρατική επίφαση. Η Τουρκία ήταν μια στρατιωτικά και αστυνομικά διοικούμενη χώρα με την κυριαρχία ενός μόνο κόμματος μέχρι το 1946. Την περίοδο αυτή, η Τουρκία ξεκινά να δένεται στο δυτικό άρμα λαμβάνοντας γεναιόδωρη βοήθεια από το σχέδιο Μάρσαλ, μετέχοντας στον πόλεμο της Κορέας και μπαίνοντας στην Ατλαντική Συμμαχία (ΝΑΤΟ).
Το 1960 είναι χρονιά αλλαγών για την Τουρκία. Το σχέδιο Μάρσαλ φτάνει στο τέλος του και η χώρα γνωρίζει οικονομική κρίση, που με τη σειρά της θα πυροδοτήσει και πολιτική αναταραχή. Μετά από χρόνια συντηρητικής διακυβέρνησης ο νέος πρωθυπουργός Ατνάν Μεντερές του Δημοκρατικού Κόμματος, έδειχνε πιο θετικός να διερευνήσει την πιθανότητα προσέγγισης της Σοβιετικής Ένωσης για εξασφάλιση δανείου. Το Δημοκρατικό Κόμμα και ο ίδιος ο Μεντερές δεν ήταν αριστεροί. Ανήκαν στον φιλελεύθερο χώρο, κινούνταν στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, αλλά η πρόθεσή τους να ακολουθήσει η Τουρκία πολιτική ελαφρώς πιο ευέλικτη, εξόργισε πολλούς εντός και εκτός στρατεύματος.
Ένας από αυτούς ήταν ο Αλπασλάν Τουρκές: Tουρκοκύπριος, μετακόμισε στην Τουρκία σε ηλικία 15 ετών και εντάχθηκε σε στρατιωτικό λύκειο και από εκεί στον Στρατό, όπου αποτάχθηκε με τον βαθμό του συνταγματάρχη το 1945 “λόγω ρατσιστικής και φασιστικής δράσης”. Ο Τουρκές είχε ακραίες πολιτικές απόψεις και δεν δίσταζε να τις εκφράσει. Έγραψε μάλιστα και ένα πολιτικό φυλλάδιο, το “Δόγμα των εννέα ακτίδων” όπου ανέλυε τις εννέα κατευθύνσεις των πολιτικών ιδεολογιών καταλήγοντας πώς ο εθνικισμός είναι η ανώτερη. Φυσικά ήταν ακραιφνής αντικομμουνιστής και από τους πρώτους που οργανώθηκαν στη μυστική οργάνωση Kontrgerilla (αντιαντάρτες), του σχεδίου Gladio.
Θα ακολουθήσει σειρά εκκαθαρίσεων, που σε πρώτη φάση θα συλλάβουν ή θα αποτάξουν πάνω από 3.000 αξιωματικούς, περιλαμβανομένων 235 στρατηγών, μαζί με 1.400 ακαδημαϊκούς και 500 δικαστές. Η κυβέρνηση και η κεφαλή του στρατεύματος θα συλληφθούν και θα δικαστούν, ενώ προσωρινός Πρόεδρος, πρωθυπουργός, αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων και υπουργός Αμύνης τοποθετήθηκε ο στρατηγός Gürsel.
Στις δίκες που θα ακολουθήσουν, η προηγούμενη κυβέρνηση θα κατηγορηθεί για τα πάντα και τελικά, τον Σεπτέμβριο του 1961, ο πρώην πρωθυπουργός Μεντερές, μαζί με τον υπουργό εξωτερικών Ζορλού και τον υπουργό οικονομίας Πολατκάν θα απαγχονιστούν. Η ισχύς του Συντάγματος ανεστάλη και ένα νέο Σύνταγμα τέθηκε σε εφαρμογή (αντικαθιστώντας εκείνο του 1924) ενώ εγκρίθηκε σε δημοψήφισμα με ποσοστό 61%.
Μετά την εκτέλεση των “υπευθύνων”, έγιναν εκλογές που φαινομενικά επέστρεψαν την Τουρκία στην δημοκρατική λειτουργία. Ωστόσο, ο πραγματικός ρυθμιστής της κατάστασης στη χώρα παρέμεινε ο Στρατός που θα επέμβει συνολικά τρείς ακόμα φορές μέσα στην επόμενη δεκαετία (1963, 1964, 1971) για να επαναφέρει τη χώρα στην “κανονικότητα”, όπως την εννοούσε. Ο Τουρκές θα εξελίξει τον σχηματισμό του σε κύριο κόμμα του Κοινοβουλίου οργανώνοντας μάλιστα την πιο δυναμική, ισχυρή και δραστήρια ομάδα πολιτικής βίας και επιρροής στην Τουρκία, τους “Γκρίζους Λύκους”, που ασπάζονται το όραμα του “παντουρανισμού”.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου