Ευγένιος Σπαθάρης: Το έργο του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό

Ευγένιος Σπαθάρης, ο λαϊκός καλλιτέχνης με το δυναμικό πνεύμα, ο γνήσιος εμψυχωτής ενός λαϊκού ήρωα, ο ζωγράφος με την πλούσια χρωματική ζωντάνια , ο αληθινός εκφραστής της ελληνικής παράδοσης, μα, πάνω απ’όλα, η προσωποποίηση της ανθρωπιάς και της απλότητας.

Γεννήθηκε στην Κηφισιά, το 1924, μέσα στην τέχνη του πατέρα του, Σωτήρη, την οποία ελάτρεψε. Από μικρός έδειχνε ότι ήταν ένα ανήσυχο, ερευνητικό πνεύμα αλλά και ένα πολύπλευρο ταλέντο.

Οταν οι άσχημες συνθήκες της γερμανικής κατοχής ήταν πλέον βέβαιο ότι δεν θα του επέτρεπαν να ακολουθήσει τον τομέα της αρχιτεκτονικής, που επίσης αγαπούσε, αφιερώθηκε με ιδιαίτερο ζήλο στο θέατρο σκιών. Από μικρός έδειχνε ότι ήταν ένα ανήσυχο, ερευνητικό πνεύμα αλλά και ένα πολύπλευρο ταλέντο. 

Στόχος του ήταν να ανεβάσει πολύ ψηλά τον Καραγκιόζη, τόσο σαν σημαντικό ελληνικό και παραδοσιακό θέαμα όσο και σαν εξαιρετικό είδος τέχνης και τεχνικής. Ετσι, ο Καραγκιόζης σταματά να μας παρακολουθεί και να μας διασκεδάζει μόνο από τον μπερντέ του: εμψυχώνεται, εκσυγχρονίζεται, εμφανίζεται σε όλον τον κόσμο, γίνεται τραγούδι και στο τέλος, αποκτά “ένα κεραμίδι” για να ξαποσταίνει που και που. Όλα αυτά κατάφερε να πραγματοποιήσει ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο δάσκαλος του ελληνικού θεάτρου σκιών, όπως τον αποκαλούν και το πέτυχε με τέτοια προσοχή και ευλάβεια απέναντι στην τέχνη, που ο ήρωας μας δεν έχασε ούτε την ελληνικότητα του αλλά ούτε την γνήσια λαϊκότητα που εκπροσωπεί.

Τον Φεβρουάριο του 2007, το Υπουργείο Πολιτισμού και ο κύριος Γιώργος Βουλγαράκης τίμησαν τον Ευγένιο Σπαθάρη για την πολύτιμη προσφορά του στην τέχνη και στην Ελληνική Λαϊκή μας παράδοση απονέμοντάς του αναμνηστική πλακέτα και διοργανώνοντας εκδήλωση αφιερωμένη στην εξηπεντάχρονη δράση του θεατρικού επιλόγου των ηρωικών συνήθως έργων, που ερμηνευόταν με κατεβασμένο τον μπερντέ από τον ίδιο τον καραγκιοζοπαίκτη και τους βοηθούς του.

Από το 1950, ο Σωτήρης Σπαθάρης ξεκινά να γράφει τα “Απομνημονεύματα” του, που εξεδόθησαν για πρώτη φορά το 1960 και απετέλεσαν αφορμή και κίνητρο ενδιαφέροντος, για πολλούς ιστορικούς τέχνης, ώστε να ασχοληθούν με τη μελέτη της καταγωγής και της πορείας του ελληνικού θεάτρου σκιών.

Υπήρξε, τέλος, ένας από τους πρώτους ιδρυτές και ένθερμους υποστηρικτές του Πανελλήνιου Σωματείου Καραγκιοζοπαικτών που σχηματίστηκε το 1924.

Ευγένιος Σπαθάρης, Ένας λαϊκός ζωγράφος

Ο Ευγένιος Σπαθάρης, εκτός από το ταλέντο της τέλειας ερμηνείας και τεχνικής στον τομέα της θεατρικής τέχνης που εκπροσωπεί, είναι και ένας γνήσιος εκφραστής των συγκινήσεων της λαϊκής μας ψυχής, που προκαλούνται με τους υπέροχους πίνακές του.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης, διατηρεί έντονα τα κύρια χαρακτηριστικά της λαϊκής ζωγραφικής, που τα δένει μεταξύ τους με πρωτοφανή ρεαλισμό και μεγάλη χρωματική ζωντάνια.

Σαν λαϊκός ζωγράφος διατηρεί την σύνθεση σε ένα επίπεδο, τη συχνή χρήση προφίλ των προσώπων, την καθαρή γραμμή των μορφών και την απλότητα του σχεδίου, αλλά εκείνο που τον διακρίνει, από άλλους ερμηνευτές του είδους, είναι οι απίθανες πραγματικά αρμονίες παράδοξων τόνων, που οδηγούν στην εξαιρετική απόδοση του φυσικού χρώματος της περιγραφής των θεμάτων που επιλέγει.

Τα θέματά του αντλούνται από: τις καθημερινές εικόνες της ελληνικής παλιάς αθηναϊκής ζωής, πολλά ιστορικά γεγονότα με επίκεντρο τους ήρωες της επανάστασης, ελληνικά λαϊκά πορτραίτα, δημοτικά τραγούδια, αλλά και διάφορες άλλες σκηνές εμπνευσμένες από τον κόσμο της μυθολογίας ή του παραμυθιού.

Ξεκίνησε από τη ζωγραφική απόδοση των διαφημιστικών αφισών του ρεπερτορίου των παραστάσεων του πατέρα του και των δικών του έργων. Κατόπιν, εύκολα πέρασε στα υπόλοιπα θέματά του ενώ γρήγορα εξελίχθηκε στον τομέα της ζωγραφικής απόδοσης θεατρικών σκηνικών και ενδυμάτων, από όπου απέκτησε μεγάλη πείρα.

Ασχολήθηκε με την εικονογράφηση πολλών παιδικών βιβλίων αλλά και με την φιλοτέχνηση ημερολογίων γνωστών μεγάλων εταιρειών.

Επίσης, από το έτος 2000, η ζωγραφική του κοσμούσε τις εκδόσεις των ημερολογίων του αγαπημένου του Σπαθάρειου Μουσείου.

Τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκε ιδιαίτερα με αυτόν τομέα:

Οργάνωσε περισσότερες από 50 ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα ενώ έλαβε μέρος σε πολλές ομαδικές και στο εξωτερικό.

Φοίβος Δέλφης

(δημοσιογράφος – κριτικός)

«… τα χαρακτηριστικά και τα στοιχεία ενός «λαϊκού» ζωγράφου είναι τόσο πλούσια που δίνουν έναν ιδιαίτερο τόνο σε σχέση με τις άλλες εκθέσεις. Για μένα ο Σπαθάρης, ο γιος, ήταν μια πραγματική ανακάλυψη ενός ιδιαίτερου ταλέντου στη ζωγραφική που θα μπορούσε να θεωρηθεί καλύτερη από τον Θεόφιλο…».

Το Έργο του στην Ελλάδα

Το 1962, ο Ευγένιος Σπαθάρης ηχογραφεί όλες τις κλασικές παραστάσεις του Καραγκιόζη στην Κολούμπια και έτσι κυκλοφορούν οι πρώτοι δίσκοι του. Το 1966, δημιουργείται ο Πειραματικός Σταθμός Τηλεόρασης και ξεκινά με τον Καραγκιόζη του Σπαθάρη, ο οποίος συνεχίστηκε έως το 1992.

Σημαντική υπήρξε η κυκλοφορία των εικονογραφημένων τευχών του Ε. Σπαθάρη με Καραγκιόζη – (1900 και 1970) – και η επιτυχημένη έκδοση του βιβλίου του , «Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων» (1979).

Αξιόλογη, όμως, θεωρείται και η δράση του στον τομέα του θεάτρου, όπου σκηνοθέτησε και σκηνογράφησε με τεράστια επιτυχία τον «Μέγα Αλέξανδρο» με το Ελληνικό Χορόδραμα (1950), επίσης τον «Μέγα Αλέξανδρο» συνεργαζόμενος με την Σοφία Βέμπο (1954), «Το ταξίδι» του Γ. Θέμελη (1965), τον «Καραγκιόζη Δικτάτορα» του Γ. Γιαννακόπουλου (1969), «Το μεγάλο μας τσίρκο» του Ι. Καμπανέλλη (1972), τον «Καραγκιόζη παρά λίγο Βεζύρη» του Σκούρτη, «τα Καραγκιοζέϊκα» του Ρώτα και άλλα.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης, έχει τιμηθεί με αναμνηστικές πλακέτες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό για την τόσο σημαντική και πολύχρονη προσφορά του στον θεατρικό αυτό τομέα ενώ έχει διακριθεί στα περισσότερα Φεστιβάλ για το εξαιρετικό ταλέντο με το οποίο προβάλλει την τέχνη του. Το 1980 μάλιστα, στο Φεστιβάλ Ιθάκης, πήρε το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας, σκηνογραφίας και ενδυματολογίας για το έργο, « Ο Τιλάλης» του Μιχάλη Μπουρμπούλη (1980).

Το 1980, ανεβάζει διασκευασμένους τους Βατράχους του Αριστοφάνη, που αμέσως κυκλοφόρησε και σε δίσκο. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1998, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τσαρούχη, επαναφέρει με πολύ μεγάλη επιτυχία στη σκηνή την επινόηση του πατέρα του, την «ολόσωμη αποθέωση», ανεβάζοντας το ηρωικό έργο «Αθανάσιος Διάκος». Τέλος, το 1999, γράφει και σκηνοθετεί το έργο «Σκιών Καμώματα», που παιζόταν σε περιοδείες σε όλη την Ελλάδα.

Έχει ακόμα ασχοληθεί με τη διδασκαλία του θεάτρου σκιών σε διάφορες ομάδες φοιτητών, καθηγητών και νέων καλλιτεχνών.

Το καλοκαίρι του 1999, στην Κρήτη, στα πλαίσια του Συνεδρίου της UNIMA Κρήτης, μιλάει για τον Καραγκιόζη και τη γλώσσα μας.

Δεν πρέπει να παραλείψουμε, ωστόσο, την εμφάνιση του μεγάλου καλλιτέχνη σε διάφορες κινηματογραφικές ταινίες όπως, στο «Πικρό Ψωμί» του Γ. Γρηγορίου (1950), στον «Εξυπνότερο άνθρωπο του κόσμου» παραγωγής Ολυμπία Φίλμς (1950), στην «Κιβωτό» μαζί με την Μελίνα Μερκούρη και τον Μίνω Αργυράκη (κινούμενα σχέδια 1956), στον «Μέγα Αλέξανδρο» του Γ. Ζερβουλάκου (1960), σε οκτώ ταινίες παραγωγής Ιωαννίδης Φίλμς με κλασικές κωμωδίες του Καραγκιόζη (1962), στην «Λυσιστράτη» του Γ. Ζερβουλάκου (1974), στο «Τεριρέμ» του Α. Δοξιάδη (1992) και σε πολλά ντοκιμαντέρ αφιερωμένα στην Ελλάδα.

Εξαιρετική, επίσης, υπήρξε και η συμμετοχή του στον τομέα της μουσικής, όπου η φωνή του Ευγένιου Σπαθάρη, ταυτισμένη πλέον τόσο πολύ με τον αγαπημένο μας λαϊκό ήρωα, αντηχεί παντού, πότε σχολιάζοντας τα καλά και τα κακά αυτού του τόπου, πότε υμνώντας την εξυπνάδα και την ψυχή εκείνου που ονομάζεται Έλληνας και πότε χορεύοντας ώστε να ακολουθήσει το ρεύμα της σημερινής εποχής.

Οι κυριότερές του συνεργασίες σε αυτόν τον κλάδο ήταν τα τρία τραγούδια με τον τίτλο «Εμένα φίλε με λένε Καραγκιόζη», (στίχοι Ν. Γκάτσου – μουσική Σ. Ξαρχάκου – παραγωγή SΚΥ 100,4), το τραγούδι «Για την Ελλάδα ρε γαμώτο» του Στέλιου Φωτιάδη και «Η εκδίκηση του Καραγκιόζη» του συγκροτήματος Modern Fears.

Εξίσου αξιόλογες, υπήρξαν οι πολλές συνεργασίες που είχε ο Ευγένιος Σπαθάρης με το Διονύση Σαββόπουλο στο Κύτταρο το 1973, στο Ρεξ το 1992 και σε πολλές συναυλίες του γνωστού τραγουδιστή.

Συνεχίζοντας ακατάπαυστα τη δράση του, το 2001, σε συνεργασία με τους μουσικούς Λουδοβίκο των Ανωγείων και Ψαραντώνη, παρουσίασαν με πρωτότυπο τρόπο στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό το γνωστό Κρητικό ποίημα του Βιτζέντζου Κορνάρου «Ερωτόκριτος».

Την ίδια χρονιά το Θέατρο Τέχνης, με επικεφαλής τον σκηνοθέτη Μίμη Κουγιουμτζή, ανέβασε με πρωτοφανή επιτυχία το έργο «Πλούτος» του Αριστοφάνη με πρωταγωνιστή τον Ευγένιο Σπαθάρη. Η παρουσία του στο ιερό θέατρο της Επιδαύρου υπήρξε ο πιο σημαντικός σταθμός της ζωής του. Η παράσταση συνεχίστηκε με την ίδια επιτυχία σε όλη την Ελλάδα.

Το 2003, επιστρέφοντας από το εξωτερικό, έγραψε και ανέβασε το δεύτερο θεατρικό του έργο «Ε! ρε γλέντια», το οποίο παρουσιάστηκε στην Αθήνα και στην Επαρχία με τον Τάκη Βαμβακίδη στο ρόλο του Καραγκιόζη.

Εδώ και αρκετά χρόνια, έχει αναγνωριστεί διεθνώς το Παγκόσμιο Μουσείο Θεάτρου Σκιών, που δημιούργησε με την πολύτιμη βοήθεια της γυναίκας του από το 1958, στο σπίτι τους στο Μαρούσι. Η προβολή αυτής της σπάνιας συλλογής, μέσω των ξένων τηλεοπτικών καναλιών όλου του κόσμου που τον επισκέφθηκαν, έκανε ακόμη πιο γνωστή τη χώρα μας στον τομέα του μαγικού κόσμου του ρωμαίικου Καραγκιόζη και της καταγωγής του.

Έχει τιμηθεί σε όλους τους τομείς με πολλές αναμνηστικές πλακέτες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, για την τόσο σημαντική και πολύχρονη προσφορά του.

Τον Ιούνιο του 1995, ο Ευγένιος Σπαθάρης αμείφτηκε με το ωραιότερο δώρο που θα μπορούσε να τιμηθεί ένας καλλιτέχνης: ο Δήμος Αμαρουσίου, με ιδιαίτερο σεβασμό απέναντι στο πρόσωπο του μεγάλου καλλιτέχνη, εξασφάλισε μια μόνιμη στέγη για τον Καραγκιόζη και την παρέα του. Έτσι, σήμερα λειτουργεί ένα μοναδικό Μουσείο, ανοιχτό σε ολόκληρο τον κόσμο, γεμάτο με πανέμορφες φιγούρες και σκηνικά που ο «Δάσκαλος» χάρισε με μεγάλη χαρά στην πόλη του Αμαρουσίου.

Το 2007, το Υπουργείο Πολιτισμού τίμησε τον Ευγένιο Σπαθάρη για την πολύτιμη προσφορά του στην τέχνη και στην ελληνική λαϊκή μας παράδοση, απονέμοντάς του αναμνηστική πλακέτα και διοργανώνοντας εκδήλωση αφιερωμένη στην εξηνταπεντάχρονη δράση του.

Το 2008, τέλος, τιμήθηκε με το βραβείο «Status» σαν δημοφιλέστερος άνδρας της χρονιάς.

Το Μάιο του 2009, ακούραστος και πάντα θετικός στις απαντήσεις του να συμμετέχει σε εκδηλώσεις και, παρά την ηλικία των ογδόντα πέντε του χρόνων, προσκλήθηκε στο Ινστιτούτο Γκαίτε. Εκεί, ένα απρόσμενο ατύχημα τον πήρε από κοντά μας. Ο αγαπημένος παππούς όλων μας, έφυγε όρθιος, κρατώντας όλα τα «παιδιά του» στο χέρι, όπως αποκαλούσε τις φιγούρες του, στις 9 Μαΐου του 2009.

Η σωρός του τέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στο Σπαθάρειο Μουσείο που λάτρευε. Οι αμέτρητοι φίλοι και θαυμαστές του, μαζί με την οικογένειά του, τον συνόδευσαν στην τελευταία του κατοικία, αποχαιρετώντας τον με ένα ένθερμο χειροκρότημα και αναφωνώντας συγκινημένοι τη λέξη… «Αθάνατος».

“Ο Άγγελος Σικελιανός είπε:

Η τέχνη του Σπαθάρη είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής και μακάριος όποιος την αντικρίζει με τη σοβαρότητα που της οφείλεται. Μέσα της δεν κατασταλάζει μόνο η λαγαρή θυμοσοφία του λαού μας μπρος στα ανάποδα τον κόσμου, αλλά σκεπάζεται και η πηγαία δύναμη πόχει μέσα του και με την οποία υπερνικά αυτά τα ανάποδα με ψυχισμό ασύγκριτο, ανεβαίνοντας απ’τα σκαλιά της θείας του εξυπνάδας ως με τις κορφές τον ηρωισμού”.

ΠΗΓΗ: https://cognoscoteam.gr/archives/40918

ο Firefox ανοίγει κανονικά τα σχόλια του Disqus, αρκεί να κάνετε το εξής: 

-Στον Firefox (απο υπολογιστή) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "Ενεργοποίηση λειτουργίας μόνο HTTPS σε όλα τα παράθυρα"

-Στον Firefox (απο κινητό) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "λειτουργία «Μόνο HTTPS» ενεργή σε όλες τις καρτέλες" 

-Στον Chrome (απο υπολογιστή και απο κινητό) επιλέγουμε: Ρυθμίσεις ---> απόρρητο και ασφάλεια ---> "Να χρησιμοποιούνται πάντα ασφαλείς συνδέσεις - Αναβάθμιση των πλοηγήσεων σε HTTPS και ειδοποίηση πριν τη φόρτωση ιστοτόπων που δεν το υποστηρίζουν."

Ο Chrome έχει ακόμα πρόβλημα, έστειλα σχετικό μήνυμα και στη Google μήπως το διορθώσουν. Μέχρι τότε μπορείτε να μπαίνετε και απευθείας στα σχόλια της Ατλαντίδας απο εδώ https://disqus.com/home/forums/apanemo-limani/?l=el